Squalus acanthias

Squalus acanthias, Köpekbalıkları takımı Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları) içinde, Squalidae familyasına (Camgözgiller) ait, küçük ila orta büyüklükte bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Mahmuzlu Camgöz veya Mahmuzlu Dikburun Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, özellikle sırt yüzgeçlerinin önünde bulunan zehirli dikenleri (mahmuzları) ve son derece yavaş üreme döngüsü ile tanınır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Mahmuzlu Camgöz, ılıman ve subarktik suların kıyısal ve açık deniz bölgelerinde neredeyse küresel bir dağılıma sahiptir. Tarihsel olarak dünyanın en bol bulunan köpekbalığı türlerinden biri olmuştur. Karadeniz'de ve Akdeniz'de yaygın olarak bulunur, ancak özellikle Akdeniz ve Kuzeydoğu Atlantik'teki popülasyonu aşırı avcılık nedeniyle büyük ölçüde azalmış ve kritik duruma gelmiştir. Eti (özellikle Avrupa'da "rock salmon" veya "flake" adıyla) ve karaciğer yağı (skualen) için yoğun bir şekilde avlanmıştır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları)
• Aile (Family):: Squalidae
• Cins (Genus):: Squalus
• Tür (Species):: Squalus acanthias (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Küçük ila orta büyüklükte bir köpekbalığıdır; maksimum 1.6 metreye ulaşabilir, ancak ortalama boyu 1 metre civarındadır.
• Vücut ve Renk: Vücudu ince ve uzundur. Rengi sırtında grimsi kahverengi, karın kısmında ise beyazdır. Yanları boyunca dağınık halde bulunan küçük, beyaz lekeler ayırt edici özelliklerindendir.
• Yüzgeçler ve Dikenler (Ayırt Edici Özellik): Squaliformes takımının tüm üyeleri gibi anal yüzgeci yoktur. En önemli özelliği, her iki sırt yüzgecinin hemen önünde bulunan büyük, belirgin ve keskin birer diken (mahmuz) taşımasıdır. Bu dikenler, hafif zehirli bir madde salgılayabilir.
• Dişler: Her iki çenede de küçük, keskin, eğimli dişler bulunur.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Kıyısal sığ sulardan (özellikle yaz aylarında) kıta yamacının derinliklerine kadar (1400 metreye kadar) geniş bir dikey aralıkta bulunur. Sıklıkla ılıman suları tercih eder.
• Davranış: Özellikle beslenme ve üreme dönemlerinde çok büyük, yoğun sürüler halinde toplandığı bilinir. Sürü halinde göç eden aktif bir avcıdır.
• Diyet: Diyeti; küçük kemikli balıklar (ringalar, morina, pisi balığı), kalamar, kabuklular ve denizanalarından oluşur.
• Üreme (Dünyanın En Yavaşlarından): Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Bu tür, bilinen en uzun gebelik sürelerinden birine sahiptir; yavrularını 18 ila 24 ay boyunca taşır. Ayrıca, cinsel olgunluğa çok geç ulaşır (erkekler 11, dişiler 20-35 yaş civarında). Bu biyolojik özellikler, aşırı avcılık karşısında popülasyonlarının toparlanmasını neredeyse imkânsız kılar.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Kuzeydoğu Atlantik ve Akdeniz popülasyonu, tarihi aşırı avcılık ve yavaş üreme döngüsü nedeniyle IUCN tarafından "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Küresel olarak ise "Hassas" (Vulnerable - VU) durumundadır.
• Tehditler: Eti, karaciğer yağı (skualen) ve yüzgeçleri için yapılan yoğun ticari balıkçılık ana tehdittir. Kıyısal ve derin deniz avcılığının (trol, uzun olta ve solungaç ağları) hedefi veya yan avı (bycatch) olması nedeniyle baskı altındadır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Fordham, S. (2016). Squalus acanthias. The IUCN Red List of Threatened Species 2016.
• Not: Mahmuzlu Camgözün dikenleri, insanlar için ağrılı ve zehirli yaralanmalara neden olabilir. Bu özellik, köpekbalığının yakalandığında dikkatle ele alınmasını gerektirir.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/394671370