Sphyrna mokarran

Sphyrna mokarran, Köpekbalıkları takımı Carcharhiniformes içinde, Çekiçbaşlı Köpekbalığıgiller familyası Sphyrnidae'ye ait, familyanın en büyük ve en görkemli üyesidir. Halk arasında Büyük Çekiçbaşlı Köpekbalığı olarak bilinir ve muazzam boyutları, ayırt edici kafa şekli ve ekosistemdeki baskın yırtıcı rolü ile tanınır. Küresel olarak kritik düzeyde tehlike altındadır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Büyük Çekiçbaşlı Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların kıyısal ve okyanus açık bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Atlantik, Hint ve Pasifik Okyanuslarında ve Akdeniz'de bulunur. Türkiye'nin sıcak Akdeniz kıyılarında nadiren de olsa görülebilen, ancak popülasyonu ciddi şekilde azalmış büyük göçmen yırtıcılardan biridir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Carcharhiniformes (Harharyaslar)
• Aile (Family):: Sphyrnidae (Çekiçbaşlı Köpekbalığıgiller)
• Cins (Genus):: Sphyrna
• Tür (Species):: Sphyrna mokarran (Rüppell, 1837)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Çekiçbaşlı Köpekbalığı türlerinin en büyüğüdür; ortalama 3.5–4.5 metre, maksimum 6.1 metreye kadar uzunluğa ulaşabilen devasa bir türdür.
• Baş (Sefalofoil - Ayırt Edici Özellik): Baş, enine genişlemiş çekiç şeklindedir. Bu türü diğer çekiçbaşlılardan ayıran en önemli özellik, çekiçbaşın ön kenarının genel olarak düz veya hafifçe yay şeklinde olması ve ortasında belirgin bir çentiğin (oyuk) bulunmamasıdır (Sphyrna lewini'de bulunur).
• Yüzgeçler: İlk sırt yüzgeci çok büyük, orak şeklinde ve belirgin şekilde geriye dönüktür. Göğüs (pektoral) yüzgeçleri uzundur.
• Vücut ve Renk: Vücudu güçlü ve sağlamdır. Rengi sırtında koyu zeytin yeşili, kahverengi veya gri olup, karın kısmı beyazdır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Davranış: Genellikle yalnız avlanan, güçlü ve yüksek göçmenlik potansiyeline sahip bir süper yırtıcıdır. Özellikle büyük dişileri, üremek için mevsimsel olarak uzun mesafeler kat eder.
• Habitat: Hem kıyısal suları (lagünler, resifler, adalar) hem de açık deniz sularını kullanır. Yüzeyden başlayarak 80 metre ve daha derin sulara kadar inebilir.
• Diyet: Çeşitli ve büyük bir diyete sahiptir. Vatozlar ve iğneli vatozlar ana avları arasında yer alır; çekiçbaşını, avlarını kumun altında tespit etmek ve sabitlemek için kullanır. Ayrıca kemikli balıklar, kabuklular ve kendi türleri dahil olmak üzere diğer köpekbalıklarını da avlar.
• Üreme: Vivipar (doğurarak çoğalan) bir türdür. Cinsel olgunluğa geç ulaşır ve gebelik süresi uzundur. Her doğumda 6 ila 42 arasında yavru dünyaya getirir. Bu yavaş üreme döngüsü, onu avcılık baskısına karşı oldukça savunmasız kılar.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Muazzam büyüklüğü, uzun yaşam süresi ve son derece yavaş üreme hızı nedeniyle, popülasyonları avlanmaya karşı çok hassastır. Küresel olarak IUCN tarafından "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır.
• Tehditler: Büyük boyutu ve yüzgeçlerinin yüksek ticari değeri nedeniyle uluslararası yüzgeç ticareti (finning) için en çok hedef alınan türlerden biridir. Ticari balıkçılıkta (özellikle uzun olta) hedef av olarak ve yan av olarak yoğun bir şekilde avlanması, popülasyonlarını çöküş noktasına getirmiştir.
• Ekolojik Rolü: Bulunduğu tropikal deniz ekosistemlerinde, besin zincirinin en tepesinde yer alan ve denizel biyoçeşitlilikteki dengeyi koruyan kilit bir yırtıcıdır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Dulvy, N. K., Baum, J. K., Clarke, S., Finucci, B., Fordham, S., Sims, D. W. & M. J. H. G. P. Dinsdale. (2019). Sphyrna mokarran. The IUCN Red List of Threatened Species 2019.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/93750004