Sphyrna lewini

Sphyrna lewini, Köpekbalıkları takımı Carcharhiniformes içinde, Çekiçbaşlı Köpekbalığıgiller familyası Sphyrnidae'ye ait büyük ve göçmen bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Çentikli Çekiçbaşlı Köpekbalığı olarak bilinir ve adını, çekiç şeklindeki başının (sefalofoil) ön kenarında bulunan orta çentikten alır. Bu tür, özellikle toplu halde göç eden devasa sürüler oluşturmasıyla ünlüdür ve küresel olarak kritik düzeyde tehlike altındadır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Çentikli Çekiçbaşlı Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların kıyısal ve açık deniz bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Atlantik, Hint ve Pasifik Okyanuslarının yanı sıra Akdeniz'de de bulunur. Türkiye'nin Akdeniz ve Ege kıyılarında nadir de olsa görülen bir türdür; ancak yoğun avcılık baskısı nedeniyle popülasyonları ciddi şekilde azalmıştır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Carcharhiniformes (Harharyaslar)
• Aile (Family):: Sphyrnidae (Çekiçbaşlı Köpekbalığıgiller)
• Cins (Genus):: Sphyrna
• Tür (Species):: Sphyrna lewini (Griffith & Smith, 1834)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Büyük bir köpekbalığı türüdür; ortalama 2.5–3.5 metre, maksimum 4.2 metre uzunluğa ulaşabilir.
• Baş (Sefalofoil - Ayırt Edici Özellik): Baş, türün ayırt edici özelliği olan çekiç şeklindedir. Bu çekiç, ön kenarında bulunan belirgin bir orta çentik (oyuk) ile karakterize edilir. Bu çentik, onu en yakın akrabası olan Büyük Çekiçbaşlı Köpekbalığı (Sphyrna mokarran) türünden ayırır.
• Yüzgeçler: İlk sırt yüzgeci uzun ve geriye dönük (orak şeklinde) olup, sıklıkla bir Carcharhinus türünün yüzgecine benzer.
• Vücut ve Renk: Vücudu incedir. Sırtı genellikle bronz veya gri-kahverengi renkte olup, karın kısmı beyazdır. Yüzgeçlerinin uçları genellikle daha koyu renklidir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Davranış: Son derece göçmen ve sosyal bir türdür. Özellikle genç bireyler ve bazen yetişkin dişiler, açık denizde binlerce bireyden oluşan devasa sürüler oluşturur. Bu sürü davranışı türün en dikkat çekici özelliklerinden biridir.
• Habitat: Kıta ve ada sahanlıkları, özellikle kıyı bölgeleri ile açık deniz arasındaki suları tercih eder. Genç bireyler sığ, korunaklı kıyı bölgelerini yuvalama (kreş) alanı olarak kullanır.
• Diyet: Güçlü ve esnek bir avcıdır. Diyeti, başta kemikli balıklar (sardalya, uskumru), kafadanbacaklılar (kalamar) ve deniz tabanındaki vatozlar olmak üzere çok çeşitlidir. Çekiç şeklindeki başı, vatozları kumun altında sabitlemeye yardımcı olur.
• Üreme: Vivipar (doğurarak çoğalan) bir türdür. Yavaş büyür ve üreme döngüsü uzundur, bu da toparlanma hızını düşürür.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Yüzgeçlerinin uluslararası ticaretteki yüksek değeri, göçmen yapısı ve yavaş üreme hızı nedeniyle, küresel olarak IUCN tarafından "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Bu, türün neslinin tükenme riskinin son derece yüksek olduğu anlamına gelir.
• Tehditler: Ticari balıkçılık (özellikle uzun olta) tarafından yüzgeçleri için hedef alınır (finning). Kıyısal yuvalama alanlarının tahrip olması ve genç bireylerin yoğun avcılığı, popülasyonlarının yeniden yapılanmasını imkânsız hale getirmektedir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Dulvy, N. K., Baum, J. K., Clarke, S., Finucci, B., Fordham, S., Sims, D. W. & M. J. H. G. P. Dinsdale. (2019). Sphyrna lewini. The IUCN Red List of Threatened Species 2019.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/224059254