Sparisoma cretense
Sparisoma cretense, genellikle Akdeniz Papağanbalığı olarak bilinen ve Labridae (Lapinler) familyasının Sparisomatinae alt ailesine ait bir deniz balığı türüdür. Renkli görünümleri, otçul beslenmeleri ve ardışık hermafroditizm (cinsiyet değiştirme) özelliğiyle dikkat çeker. Akdeniz'in yerli (native) ve sıcak suları tercih eden tek papağanbalığı temsilcisidir.
Taksonomik Sınıflandırma
SeviyeSınıflandırma AdıAçıklamaTürkçe AdıAkdeniz PapağanbalığıBilimsel AdıSparisoma cretense (Linnaeus, 1758)Latince AnlamıSparisoma: Latince sparus (ispari balığı, bir sparid cinsi) ve Yunanca soma (vücut) kelimelerinden türemiştir. Cretense: Latince "Girit'e Ait" anlamına gelir; türün ilk kez Girit (Crete) adası çevresinde tanımlanmasına atıftır.Âlem (Kingdom)Animalia (Hayvanlar)Şube (Phylum)Chordata (Kordalılar)Aile (Family)Labridae (Lapinler) / Genellikle Scaridae (Papağanbalıkları) ailesi içinde de sınıflandırılır.Cins (Genus)Sparisoma
Genel Özellikler ve Ekoloji
Fiziksel Özellikler ve Cinsel İki Biçimlilik (Sexual Dimorphism):
- Boyut: Maksimum uzunluğu 52 cm'ye ulaşabilir, ancak yaygın olarak 15-30 cm aralığındadır.
- Cinsiyet Değişimi (Sekonder Gonoşorizm): Bu tür, ardışık hermafroditizme sahiptir, yani yaşamının bir noktasında cinsiyet değiştirir. Ancak akrabalarından farklı olarak, ikincil gonoşorist bir yapısı vardır:
- Bazı dişiler cinsiyet değiştirmez.
- Cinsiyet değiştiren dişiler, cinsel olarak olgunlaşmadan erkekliğe geçerler (terminal faza). Üreme işlevi gören dişiler erkekliğe dönüşmez.
- Renklenme: Cinsiyetler arasında çarpıcı farklar vardır (cinsel ikili biçimlilik):
- Dişi (Initial Phase): Parlak kırmızı renkte, sırtında sarı kenarlı grimsi eyer şeklinde bir leke ve kuyruk tabanında sarı bir nokta bulunur.
- Erkek (Terminal Phase): Genellikle grimsi kahverengi tonlardadır, alt kısımları daha açık renkte olup belirgin parlak lekelere sahip değildir (ancak boğaz ve solungaç kapağında siyahımsı şeritler görülebilir).
Habitat ve Dağılım:
- Dağılım Alanı: Akdeniz'in büyük bir bölümü (kuzeybatı ve Adriyatik'in bazı kısımları hariç) ve Doğu Atlantik (Portekiz'den Senegal'e, Azorlar, Kanarya Adaları ve Madeira dahil) boyunca yaygındır.
- Akdeniz'deki Durumu: Sıcak suları tercih eden yerel bir türdür. Küresel ısınmaya bağlı olarak dağılım alanını kuzeye doğru genişlettiği gözlemlenmektedir.
- Yaşam Alanı: Kayalık resifler ve makroalglerin yoğun olduğu sığ sular birincil yaşam alanıdır (genellikle 50 metreye kadar). Yavrular ayrıca deniz çayırlarında da bulunabilir.
- Sıcaklık: 15-25 °C arasındaki nispeten ılık suları tercih eder.
Beslenme ve Üreme:
- Diyet: Esas olarak otçul (herbivor) bir türdür. Kayalar üzerindeki epilitik ve mercan algleri otlar. Çeneleri ve dişleri bu kazıma beslenme şekline adapte olmuştur. Bazen küçük omurgasızları da tüketir.
- Üreme: Başlıca yaz aylarında (Temmuz-Eylül) ürer, ancak üreme Aralık ayına kadar sürebilir.
- Spawning (Yumurta Bırakma): Çiftler halinde veya büyük gruplar halinde şafak vakti veya alacakaranlıkta gerçekleşir. Yumurtalar pelajiktir (serbest yüzen).
- Sosyal Yapı: Üreme döneminde, bölgeci bir baskın erkek etrafında organize olan gruplar veya daha büyük, bölgeci olmayan sürüler gözlemlenebilir.
Zehirlilik ve Korunma Durumu
- Zehirlilik: Sparisoma cretense zehirli değildir ve insanlar için zararsızdır. Ticari olarak avlanan ve tüketilen bir türdür.
- Tehdit Durumu (IUCN): IUCN Kırmızı Listesi'nde En Az Endişe Veren (Least Concern - LC) kategorisinde listelenmiştir (2009 değerlendirmesi). Yaygın dağılımı ve kararlı popülasyonları nedeniyle şu anda tehdit altında kabul edilmemektedir, ancak bazı bölgelerde balıkçılık baskısından etkilenmektedir.
Araştırma ve Kaynaklar: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
(Bilgiler, Ichthyoloji, FishBase, IUCN verileri ve deniz biyolojisi araştırmalarından derlenmiştir.)
