Scarus ghobban
Scarus ghobban, geniş bir Hint-Pasifik dağılımına sahip, büyük ve renkli bir papağanbalığı türüdür. Lessepsiyen göçmen olarak Akdeniz'e giriş yapmış ve Akdeniz'de kaydedilen ilk papağanbalığı türü olmuştur. Kendine özgü diş yapısıyla algleri kayalardan kazıyarak beslenir ve önemli bir resif ekolojisi rolü üstlenir.
Taksonomik Sınıflandırma
SeviyeSınıflandırma AdıAçıklamaTürkçe AdıMavi Şeritli Papağanbalığı(İngilizce adı Blue-barred parrotfish'ten çevrilmiştir)Bilimsel AdıScarus ghobban (Forsskål, 1775)Latince AnlamıScarus: Yunanca "Papağanbalığı" anlamına gelen genel bir isimdir, gagayı andıran diş plakalarına atıftır. Ghobban: Arapça kökenli olup, türün ilk kez tanımlandığı Kızıldeniz bölgesinde kullanılan yerel bir isim olabilir.Âlem (Kingdom)Animalia (Hayvanlar)Şube (Phylum)Chordata (Kordalılar)Aile (Family)Labridae (Lapinler) / Scaridae (Papağanbalıkları)Cins (Genus)Scarus
Genel Özellikler ve Ekoloji
Fiziksel Özellikler ve Cinsel İki Biçimlilik:
- Boyut: Maksimum toplam uzunluğu 75 cm'ye kadar ulaşabilir, yaygın boyu 30 cm civarındadır. 13 yıla kadar yaşayabilir.
- Cinsiyet Değişimi (Protogynous Hermaphroditism): Tüm bireyler dişi olarak doğar (Initial Phase - IP). Olgunlaşan dişiler daha sonra erkekliğe dönüşebilir (Terminal Phase - TP). Cinsiyet değişimi yaklaşık 29 cm boyunda ve 7 yaş civarında gerçekleşir.
- Renklenme:
- Dişi (IP): Donuk sarı-turuncu ila kremsi sarı renkte olup, vücutta genellikle mavi lekelerden oluşan dikey, düzensiz beş şerit bulunur. Başta ve yüzgeç kenarlarında mavi işaretler mevcuttur.
- Erkek (TP): Hakim renk mavi-yeşildir. Vücuttaki pulların kenarları pembe-somon rengiyle çok dar bir şekilde çevrilidir. Göz çevresinde ve çenede belirgin mavi-yeşil bantlar bulunur. Kuyruk yüzgeci kenarları uzamış ve ay şeklinde (lunate) olabilir.
Habitat ve Dağılım:
- Doğal Dağılım: Hint-Pasifik bölgesinde çok yaygındır: Doğu Afrika'dan (Kızıldeniz, Basra Körfezi dahil) Japonya'nın güneyine, Avustralya'nın güneyine ve Doğu Pasifik'e kadar uzanır.
- Akdeniz'deki Durumu: Lessepsiyen göçmendir. 2001 yılında İsrail açıklarında ilk kez kaydedilmiş olup, Süveyş Kanalı yoluyla Akdeniz'e giren ilk papağanbalığı türüdür. Şu anda Levant sularında (Doğu Akdeniz) yayılımını sürdürmektedir.
- Yaşam Alanı: Lagünler, deniz çayırı yatakları, kumlu zeminler ve dış resif eğimleri gibi çeşitli sığ su habitatlarında bulunur.
- Derinlik: 1 metreden 90 metreye kadar geniş bir derinlik aralığında yaşar. Erkekler genellikle atollerin kenar resiflerinde daha sığ suları tercih ederken, dişiler daha derin habitatlarda bulunabilir.
Beslenme ve Ekolojik Rol:
- Diyet: Sıkı bir otçuldur (herbivor). Papağan gagasını andıran kaynaşmış diş plakalarını kullanarak kayalardan ve mercanlardan yosunları ve detritusları (organik döküntü) kazıyarak beslenir.
- Ekolojik Önemi: Papağanbalıkları, mercan resifleri ve kayalık habitatlar için hayati öneme sahiptir; kayaları temizleyerek alg büyümesini kontrol eder ve kazıma eylemleriyle kum üretimine önemli katkıda bulunurlar.
- Davranış: Genellikle yalnız veya küçük gruplar halinde görülürler.
Zehirlilik ve Korunma Durumu
- Zehirlilik: Scarus ghobban zehirli değildir ve insanlar için zararsızdır. Etleri ticari olarak tüketilmektedir.
- Tehdit Durumu (IUCN): IUCN Kırmızı Listesi'nde En Az Endişe Veren (Least Concern - LC) kategorisinde listelenmiştir (2009 değerlendirmesi). Çok geniş dağılımı nedeniyle küresel olarak tehdit altında değildir. Ancak Basra Körfezi'ndeki popülasyonu ayrı olarak Tehlike Altında (Endangered) olarak listelenmiştir. Mercan resiflerinin bozulması, dolaylı bir tehdit oluşturmaktadır.
Araştırma ve Kaynaklar: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
(Bilgiler, Ichthyoloji, FishBase, IUCN verileri ve deniz biyolojisi araştırmalarından derlenmiştir.)
