Sepia officinalis
Çanakkale Boğazı mercan araştırmaları sırasında kaydedilmiştir
Özalp 2023 / ÇOMÜ
Sepia officinalis – Akdeniz Mürekkep Balığı / Gerçek Sepya
(Bu tür, karmaşık davranışları, mürekkep üretimi, renk değiştirme yeteneği ve yüksek ticari/tıbbi değeriyle tanınır. Kafadanbacaklılar içinde oldukça gelişmiş bir sinir sistemine sahiptir.)
Latince Adın Kökeni ve Anlamı
- Sepia: Latince ve Yunanca'da “mürekkep balığı” anlamına gelir; aynı zamanda ürettiği mürekkebin rengi nedeniyle bu isim verilmiştir
- officinalis: “Resmî ilaçlarda kullanılan” anlamına gelir; bu türün mürekkebi ve kemiği tarihsel olarak eczacılıkta kullanılmıştır
- Anlamı: “Tıbbi amaçlarla kullanılan mürekkep balığı”
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Animalia
- Şube: Mollusca
- Sınıf: Cephalopoda (Kafadanbacaklılar)
- Takım: Sepiida
- Familya: Sepiidae
- Cins: Sepia
- Tür: Sepia officinalis Linnaeus, 1758
Yayılış ve Habitat
- Yayılış:
- Doğu Atlantik (İngiltere’den Batı Afrika’ya), Akdeniz, Kuzey Denizi
- Türkiye’deki Durumu:
- Akdeniz, Ege ve Marmara’da yaygındır
- Habitat:
- 1–200 m derinlik; kumsal ve çamurlu tabanlar
- Yumurtlama dönemlerinde kıyıya yaklaşır
Morfolojik Özellikler
- Boyut: Genellikle 20–30 cm; nadiren 45 cm’ye ulaşabilir
- Kafa ve kollar:
- 8 kol + 2 uzun yakalama kolu (tentakül)
- Her kol emicilerle kaplıdır
- Sepya kemiği:
- Vücut içinde bulunan kalsiyum karbonatlı yüzücü organ
- Bu yapı sayesinde suda kaldırma gücünü ayarlayabilir
- Gözler:
- Yüksek çözünürlüklü, W-şekilli göz bebekleri
- Polarize ışığı algılayabilir
- Renk değiştirme:
- Ciltteki kromatofor, iridofor ve leukoforlar ile renk, desen ve doku anında değişebilir
Davranış ve Zekâ
- Gelişmiş sinir sistemi:
- Hafıza, öğrenme, renk algısı ve problem çözme yeteneği vardır
- Kamuflaj:
- Avcıdan kaçmak, avı yakalamak veya sosyal sinyal vermek için aktif kamuflaj yapar
- Mürekkep fırlatma:
- Tehdit anında “sepya mürekkebi” fırlatarak görüşü engeller
- Üreme:
- Erkekler çiftleşme sırasında özel renk gösterileri yapar
- Dişiler yumurtaları sabit bir zemine bırakır ve sonra ölür
Ekosistem Rolü ve Beslenme
- Beslenme:
- Balıklar, yengeçler, karidesler, solucanlar
- Yakalama kollarıyla avı yakalayıp gagasıyla parçalar
- Ekolojik rol:
- Orta düzey avcı – küçük balıklar ve omurgasızlarla beslenirken; köpekbalıkları, orkinoslar ve insanlar tarafından avlanır
- Deniz ekosisteminde besin zincirinin kritik halkasıdır
Tıbbi ve Endüstriyel Kullanım
- Sepya mürekkebi:
- Antik çağlarda yazı mürekkebi olarak kullanıldı
- Antibakteriyel, antioksidan etkileri araştırılmaktadır
- Sepya kemiği:
- Geleneksel tıpta mide ilaçlarında ve kan durdurucularda kullanılmıştır
- Günümüzde kuşlar için kalsiyum takviyesi olarak yaygındır
- Biyomimetik ilham:
- Kamuflaj teknolojisi, sinirsel kontrol sistemleri ve optik biyomalzemeler alanında örnek alınmaktadır
Zehirlilik Durumu
İnsanlar için zehirli değildir
- Et tüketimi güvenlidir ve besin olarak kıymetlidir
- Yalnızca bayat veya uygun pişirilmemiş ürünlerde gıda zehirlenmesi riski vardır
Ekonomik ve Kültürel Önemi
- Besin değeri yüksek: Düşük yağ, yüksek protein
- Akdeniz ve Japon mutfağında yoğun şekilde tüketilir
- İhracat ürünüdür – Avrupa ve Asya pazarlarında rağbet görür
- Ticari balıkçılığın hedefidir → trol, paraketa, ağ ile avlanır
- Görsel sanatlarda (özellikle Antik Roma ve Rönesans döneminde) sepya pigmenti yaygın kullanılmıştır
Kültürel ve İlginç Bilgiler
- Sepya rengi (koyu kahverengi) bu türün mürekkebinden gelir
- Antik çağda mürekkep tıpta hafif yatıştırıcı olarak kullanılırdı
- Sepya kemiği, geleneksel Çin tıbbında “hai piao xiao” adıyla bilinir
- “Akdeniz'in hayalet sanatçısı” olarak anılır: kamuflaj + doku değişimi nedeniyle
