Scorpiones, örümceğimsiler (Arachnida) sınıfına ait bir takım; dünya çapında ~2.500 civarı tür ve 20–25 familya olarak özetlenir. Akreplerin vücudu prosoma (baş+göğüs) ve metasoma (kuyruk) kısımlarına ayrılır; metasoma uç kısmında telson (zehir iğnesi) bulunur. Yaşam tarzı: büyük çoğunlukla gece etkindirler; avları ağırlıklı olarak böcek ve diğer küçük omurgasızlardır. Üreme, çoğu türde ovovivipar (dişinin canlı olarak genç doğurması) şeklindedir. Akrep zehri (venom) karmaşık bir karışımdır: düşük moleküllü peptit nörotoksinler (çoğunlukla iyon kanal hedefleyen), enzimler (proteazlar, hyaluronidaz vb.), biyojen aminler, kısa antimikrobiyal peptidler ve diğer küçük moleküller içerir. Nörotoksinler özellikle Na+, K+, Ca+ kanal düzenleyicileridir ve sinir-kas, otonom sistem üzerinde etkili olurlar. Bu karışım türten türe farklılık gösterir.

Türkiye, zoocoğrafik konumu nedeniyle (Akdeniz, Anadolu, Orta Doğu geçiş bölgesi) oldukça zengin bir akrep faunasına sahiptir. Ülkede 4 familya akrep kaydedilmiştir: Buthidae, Euscorpiidae, Scorpionidae, Iuridae. Güncel araştırmalar (2020–2025) ile yeni türler tanımlandığından toplam tür sayısı yaklaşık 40–45+ civarındadır. Tıbbi açıdan en önemli familya Buthidae’dir; özellikle Androctonus ve Leiurus türleri insan için ölümcül olabilen zehir taşır. Diğer familyalar genellikle lokal etkili zehirli türler içerir.

1. Familya: BUTHIDAE

Türkiye’de en zengin ve en tehlikeli familyadır. Venomları çoğunlukla nörotoksin içerir.

Cins ve Türler

Androctonus

• Androctonus crassicauda
• Dağılım: Güneydoğu Anadolu (Şanlıurfa, Mardin, Gaziantep, Kilis, Diyarbakır, Adıyaman).
• Toksisite: Yüksek.
• Klinik Not: Ölümcül vakalar bildirilmiştir; çocuklarda sistemik bulgular sık.

Leiurus

• Leiurus quinquestriatus / Leiurus abdullahbayrami
• Dağılım: Güneydoğu Anadolu, Suriye sınırı bölgeleri.
• Toksisite: Yüksek.
• Klinik Not: Dünyadaki en tehlikeli akreplerden; ciddi kardiyorespiratuvar etkiler.

Mesobuthus

• Mesobuthus eupeus phillipsii
• Dağılım: Doğu, Güneydoğu, İç Anadolu.
• Toksisite: Orta.
• Klinik Not: Ağrı, ödem; çocuklarda orta düzey sistemik bulgular olabilir.
• Aegaeobuthus gibbosus (önceden Mesobuthus gibbosus)
• Dağılım: Batı Anadolu, Ege kıyıları.
• Toksisite: Orta.
• Klinik Not: Genelde lokal ağrı, nadiren sistemik.

Buthacus

• Buthacus macrocentrus
• Dağılım: Güneydoğu Anadolu.
• Toksisite: Orta–Yüksek.
• Klinik Not: Sistemik semptom oluşturabilir ama nadir.

Compsobuthus

• Compsobuthus matthiesseni, C. schmiedeknechti
• Dağılım: Güney ve Güneydoğu Anadolu.
• Toksisite: Orta–Düşük.
• Klinik Not: Genelde lokal ağrı.

Hottentotta

• Hottentotta saulcyi
• Dağılım: Güneydoğu Anadolu.
• Toksisite: Orta.
• Klinik Not: Lokal + orta düzey sistemik bulgu olabilir.

Orthochirus

• Orthochirus scrobiculosus (raporlanmış)
• Dağılım: Güneydoğu Anadolu sınır bölgeleri.
• Toksisite: Düşük–Orta.
• Klinik Not: Çoğunlukla lokal etkiler.

2. Familya: EUSCORPIIDAE

Genelde küçük boylu, nemli ormanlık/dağlık habitatlarda yaşar. Venomları insan için düşük risklidir.

Cins ve Türler

Euscorpius / Alpiscorpius

• Euscorpius avcii, Euscorpius mingrelicus, Euscorpius candiota, ayrıca son yıllarda tanımlanan yeni Alpiscorpius türleri (ör. A. mingrelicus kompleksinden ayrılan türler).
• Dağılım: Kuzey Anadolu, Karadeniz kıyıları, Marmara, Batı Anadolu dağlık bölgeleri.
• Toksisite: Düşük.
• Klinik Not: Sokmaları ağrı ve lokal ödem yapar; sistemik etki nadirdir.

3. Familya: SCORPIONIDAE

Daha iri yapılı türleri vardır. Çeneleri güçlü, ancak venomu insan için genellikle düşük etkili.

Cins ve Türler

Scorpio

• Scorpio maurus (kompleks, bazı alt türleriyle birlikte)
• Dağılım: Güney ve Batı Anadolu’da kumlu/yarı kurak habitatlarda.
• Toksisite: Düşük.
• Klinik Not: Sokma lokal ağrı ve ödem yapar.

4. Familya: IURIDAE

Nadir görülen familya; az sayıda tür ile temsil edilir.

Cins ve Türler

Iurus

• Iurus dufoureius asiaticus (veya yakın formlar)
• Dağılım: Güneybatı Anadolu’da (Akdeniz kıyıları).
• Toksisite: Düşük.
• Klinik Not: Sokmaları tehlikeli değildir; lokal ağrı.

Klinik Özet (Türkiye bağlamı)

• Yüksek riskli türler: Androctonus crassicauda, Leiurus quinquestriatus,Leiurus abdullahbayrami.
• Orta riskli türler: Mesobuthus eupeus, Aegaeobuthus gibbosus, Buthacus macrocentrus, Hottentotta saulcyi.
• Düşük riskli türler: Euscorpiidae türleri, Scorpio maurus, Iurus dufoureius.
• Semptomlar: Ani ve şiddetli ağrı, lokal ödem; yüksek riskli türlerde terleme, salivasyon, taşikardi, hipertansiyon/hipotansiyon, nöbet, solunum yetmezliği.
• Tedavi: İlk yardım (turnike uygulanmaz), analjezi, destek tedavi. Yüksek riskli sokmalarda antivenom ve yoğun bakım desteği gerekebilir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

1. Ozkan O., Kat I. Scorpions of Turkey. Review of Turkish scorpion fauna and clinical significance.
2. Rein J.O. The Scorpion Files (Norwegian University of Science and Technology) – Güncel taksonomik liste ve Türkiye kayıtları.
3. Yağmur E.A., Karataş A., ark. (2013–2025) Türkiye’den yeni akrep türleri üzerine yayınlar.
4. Ahmadi S. et al. (2020) Scorpion Venom: Detriments and Benefits.
5. StatPearls (2023) Scorpion Toxicity.
6. Rodrigo C. et al. (2017) Management of scorpion envenoming: systematic review.
7. Türkiye’de saha raporları: Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin ve Ege bölgesinden bölgesel faunistik çalışmalar.