Sauropsida

Sauropsida ("kertenkele yüzleri" anlamına gelir), Amniota grubunda yer alan, günümüzde yaşayan tüm sürüngenleri (kertenkeleler, yılanlar, kaplumbağalar ve timsahlar) ve tüm kuşları (Aves) içeren devasa ve başarılı bir kladdır (ortak bir atadan türeyen doğal grup). Bu terim, biyolog Thomas Henry Huxley tarafından fosil kanıtlarına dayanarak kuşları sürüngenlerle gruplandırmak için ilk kez tanımlanmıştır.

Modern kladistik (filogenetik) taksonomiye göre, Sauropsida, Synapsida'nın (memelileri ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren klad) kardeş taksonudur. Bu, tüm Sauropsida üyelerinin (kuşlar ve kertenkeleler dahil) memelilerden çok birbirleriyle daha yakından akraba olduğu anlamına gelir.

Evrimsel Tarih ve Taksonomik Önemi

Sauropsida kladı, yaklaşık 312 milyon yıl önce (Orta Pensilvaniyen döneminde) evrimleşmiş ve karasal yaşama tamamen uyum sağlamış ilk omurgalıları temsil eder. Bu grubun taksonomik önemi, geleneksel "Reptilia" sınıfının yetersizliğini gidermesidir:

Geleneksel Sınıflandırma (Parafiletik Reptilia): Geleneksel olarak tanımlanan Sürüngenler (Reptilia), ortak atalarının tüm soyunu (yani kuşları) içermediği için bilimsel olarak parafiletik bir gruptu. Bu durum, dinozorların ve kuşların "sürüngen" adı altında dışlanmasına yol açarak evrimsel ilişkileri doğru yansıtmıyordu.
Kladistik Yaklaşım (Sauropsida): Sauropsida terimi, tüm torunları içeren monofiletik bir gruptur. Bu yaklaşım, kuşların yaşayan dinozorlar olduğunu ve bilimsel olarak da sürüngen soy ağacının bir parçası olduğunu açıkça ortaya koyar. Bu nedenle modern biyolojide Reptilia yerine Sauropsida terimi tercih edilmektedir.

Sauropsida kladı, evrimsel olarak iki ana gruba ayrılır:

Parareptilia ("Sürüngenlere Yakın"): Büyük ölçüde soyu tükenmiş bir gruptur, ancak kaplumbağaların kökeni hakkında süren bazı hipotezler bu gruba ait olduklarını öne sürmektedir.
Eureptilia ("Gerçek Sürüngenler"): Günümüzde yaşayan tüm sürüngenleri ve kuşları (Aves) kapsayan, en başarılı daldır.

Sauropsida'nın Genel Özellikleri

Sauropsida üyelerinin tümü, karasal yaşama uyum sağlamış amniyotlardır; yani embriyonik gelişimleri sırasında amnion zarı bulundururlar ve havayla solunum yaparlar. Sürüngenler ve kuşlar arasındaki temel ortak atadan gelen özellikler şunlardır:

Keratin Yapılı Vücut Örtüsü: Kuşlarda tüy ve sürüngenlerde pul/plak şeklinde özelleşmiş keratin tabakası bulunur. Bu örtü, su kaybını azaltarak karasal yaşama uyumu kolaylaştırır.
İç Döllenme: Tümü iç döllenme ile ürer. Yumurtaları, karasal ortamda kurumayı önlemek için derimsi veya kalkerli (kuşlarda olduğu gibi) bir kabukla çevrilidir.
Tek Oksipital Kondil: Memelilerin aksine (iki oksipital kondil), Sauropsida üyelerinin kafatasında boyun omurlarıyla eklem yapan tek bir oksipital kondil bulunur.
Dört Üyeli Vücut Planı: Yılanlar gibi bacakları körelmiş türler olsa da, ailenin temel planı, her birinde genellikle keratin tırnaklar bulunan beş parmaklı iki çift üyeye sahip tetrapod yapısıdır.
Ektotermi ve Endotermi: Geleneksel sürüngenler ektotermik ("soğukkanlı") olsa da, bu kladın en başarılı grubu olan kuşlar (ve soyu tükenmiş bazı dinozorlar) endotermiktir ("sıcakkanlı"). Ancak ektotermik sürüngenler bile vücut ısılarını dış ortam koşullarına göre aktif olarak düzenleyebilirler.

Mitolojik Bilgi: Kuşlar ve Sürüngenler Arasındaki Yanılgı

Yanlış Bilinen Doğru Bilinen Mitolojik Bilgi: Kuşların Sürüngen Olması

Yaygın İnanç: Geleneksel biyoloji eğitimi, kuşları (Aves) ve sürüngenleri (Reptilia) ayrı sınıflar olarak öğretmiştir. Bu nedenle çoğu insan kuşların sürüngenlerle evrimsel bir akrabalığı olduğunu bilmez.
Mitolojik/Kültürel Gerçek ve Bilimsel Doğruluk: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin de vurgulayacağı gibi, modern bilim, kuşların dinozorların torunları olduğunu ve dolayısıyla bilimsel olarak Sauropsida kladı içinde yer alan bir alt grup olduğunu kesinleştirmiştir. Dinozorlar, timsahlar ve kuşlar, Archosauria adında büyük bir Sauropsida dalının üyeleridir. Kuşlar, sadece sürüngenlerden evrimleşmekle kalmaz, aynı zamanda, tam anlamıyla, yaşayan tek dinozorlar olarak sürüngenlerdir. Bu, taksonomik bir gerçektir ve kuşların atası olan Archaeopteryx lithographica gibi fosiller bu bağlantının kanıtıdır.