Sarcotragus foetidus

© Özalp 2019. Bozcaada denizel biyoçeşitlilik araştırmaları / Bozcaada, Türkiye Kuzey Ege Adaları ekosistemi

Telif: © Özalp

Kaynak: Özalp 2019. Denizler Altında Yapay Habitatlar: Bozcaada Resiflerine ve Biyoçeşitliliğe Bir Bakış. kitap.

ISBN: 9786056735004

Sünger taksonomisi dikkat gerektirmektedir. Sünger faunasında (Porifera) Sarcotragus spp. türleri

en çok karıştırılan sünger türleri olarak bilinirler.

Sarcotragus foetidus – Kötü Kokulu Deniz Süngeri

(Akdeniz kıyılarında yaygın, lifli ve delikli yapıya sahip, kötü kokulu metabolitleri ile tanınan bir demosponge türüdür. Ekosistemde önemli bir filtreleyici olup biyoteknolojik potansiyeli de yüksektir.)

Latince Adın Kökeni ve Anlamı

• Sarcotragus: Antik Yunanca sarx (et) + tragos (keçi) → “etli keçi” anlamına gelebilir; lifli, iri, pürüzlü yapısını vurgular
• foetidus: Latince “kötü kokulu”, “pis koku yayan”
• Anlamı: “Kötü kokulu, etli-keçimsi sünger”

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia
• Şube: Porifera (Süngerler)
• Sınıf: Demospongiae
• Takım: Dictyoceratida
• Familya: Irciniidae
• Cins: Sarcotragus
• Tür: Sarcotragus foetidus Schmidt, 1862

Yayılış ve Habitat

• Yayılış: Akdeniz, Ege ve Doğu Atlantik kıyıları
• Türkiye’deki Durumu: Ege ve Akdeniz kıyılarında yaygındır (Datça, Kaş, Gökova, Marmaris)
• Habitat:
• 2–40 metre derinlikte
• Kaya, taş ve mercan yüzeylerine tutunur
• Dalgasız, ılıman ve berrak sularda yoğun görülür

Morfolojik Özellikler

➤ Genel Yapı:

• Büyüklük: 10–30 cm çapında olabilir
• Şekil: Kaba, yastımsı veya küremsi
• Renk: Koyu kahverengi, siyahımsı veya sarımsı tonlar
• Yüzey: Sert, pürüzlü ve pütürlü; gözenekli (osculumlar geniş ve düzensiz)
• Koku: Çürümüş balık benzeri, oldukça keskin ve rahatsız edici
• Doku: Lifli, süngersi ama dokununca elastik değildir

Mikroskobik ve Kimyasal Özellikler

• İskelet yapısı: Spikül içermez (Dictyoceratida süngerlerinin tipik özelliği)
• Spongin lifleriyle desteklenmiş bağ dokusu içerir
• Mikrobiyal simbiyozu yüksektir – içinde yoğun miktarda simbiyotik bakteri yaşar
• Sekonder metabolitler: Foetidin, sarcotragin, irciniol, çeşitli bromlu bileşikler → çoğu kötü kokulu ve biyolojik aktif

Ekosistem Rolü ve Beslenme

• Beslenme:
• Mikroskobik planktonları, bakterileri ve organik parçacıkları süspansiyonla filtre eder
• Günde litrelerce su süzerek su kalitesini etkiler
• Ekolojik Rol:
• Dip sabitleyici, mercan resiflerinin yanında yer kaplayan tür
• Barındırdığı mikroorganizmalar sayesinde mikrobiyal çeşitliliğe katkı sağlar

Tıbbi ve Biyolojik Kullanım

• Sekonder metabolitleri, antimikrobiyal ve sitotoksik etki gösteren birçok bileşik içerir:
• Antibakteriyel (özellikle Gram pozitif bakterilere karşı)
• Antikanserojen potansiyele sahip (laboratuvar koşullarında)
• Antivirüs ve antifungal etkileri de test edilmektedir
• Metabolitlerin bazıları kötü kokulu olsa da, farmasötik araştırmalarda önemli yer tutar
• Araştırmalar özellikle simbiyotik bakterilerinin salgıladığı bileşikler üzerinde yoğunlaşmıştır

Endüstriyel ve Bilimsel Kullanım

• Biyoaktif bileşik kaynağı:
• Spesifik olarak irciniol ve foetidin türevleri, antimikrobiyal ürünlerde model alınmaktadır
• Su kalitesi ve mikrobiyal denge göstergesi:
• Mikrobiyom yapısı nedeniyle çevresel değişimlere karşı duyarlıdır → bioindikatör olarak kullanılır
• Ağır metal birikimi ve toksikoloji çalışmaları için örnek türlerden biridir
• Endüstriyel mikrobiyoloji ve doğal ürün kimyasında öne çıkmaktadır

Zehirlilik Durumu

• İnsan sağlığı açısından zehirli değildir
• ❌ Ancak dokunsal olarak tahriş edici olabilir (koku ve mukus reaksiyonu nedeniyle)
• Yemeklik değildir ve yenilmez

Kültürel ve İlginç Bilgiler

• Dalgıçlar tarafından genellikle kötü kokusu nedeniyle uzak durulan türlerden biridir
• Bazı bölgelerde "çamur süngeri" veya "ölü balık süngeri" gibi adlarla anılır
• Kötü kokusu, avcılara ve epibiont canlılara karşı bir savunma olarak evrimleşmiştir
• Geleneksel kullanımda tercih edilmez, ancak modern biyokimya çalışmaları açısından oldukça değerlidir