Salix pedicellata subsp. pedicellata (Pisiklik)

Bugün, özellikle Akdeniz Havzası'nda (Portekiz'den Lübnan ve Suriye'ye kadar kuzeyde, Kanarya Adaları'ndan Tunus'a kadar güneyde) ve Türkiye'de yayılış gösteren Salix pedicellata subsp. pedicellata hakkında bilgi vereceğiz. Halk arasında Pisiklik olarak bilinen bu alt tür, bilimsel adındaki "Salix" Latince'de "söğüt" anlamına gelirken, "pedicellata" Latince'de "saplı" anlamına gelir ve çiçeğinin diğer söğüt türlerine göre oldukça uzun saplı olmasına atıfta bulunur. Salicaceae (Söğütgiller) familyasına ait olan bu çalı veya küçük ağaç, sulak alanlarda ve dere kenarlarında bulunur.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Salix pedicellata subsp. pedicellata, Salicaceae (Söğütgiller) familyasının Salix (Söğüt) cinsine aittir. Bitki ilk kez Desfontaines tarafından tanımlanmıştır. Genellikle çok yıllık, yaprak döken bir çalı veya küçük bir ağaçtır ve nemli, suya yakın habitatlara adapte olmuştur.

• Alem (Kingdom): Plantae (Bitkiler)
• Şube (Phylum): Angiospermae (Çiçekli Bitkiler)
• Sınıf (Class): Eudicots (İki Çenekliler)
• Takım (Order): Malpighiales
• Familya (Family): Salicaceae (Söğütgiller)
• Cins (Genus): Salix (Söğüt)
• Tür (Species): Salix pedicellata
• Alt Tür (Subspecies): Salix pedicellata subsp. pedicellata (Pisiklik)

Coğrafi Dağılım ve Türkiye'deki Durumu

Salix pedicellata subsp. pedicellata, doğal olarak Akdeniz Havzası'ndan (Portekiz, İspanya, Yunanistan, Cezayir, Fas, Tunus, Lübnan-Suriye) Türkiye'ye kadar geniş bir alana yayılış gösterir. Ethiopia'ya da tanıtılmıştır. Genellikle akarsu ve dere kenarlarında, nemli vadilerde ve sulak alanlarda bulunur.

Türkiye florası için Salix pedicellata subsp. pedicellata doğal bir bitkidir ve ülkemizin Doğu Karadeniz, Konya, Yukarı Fırat, Antalya, Adana, Orta Fırat gibi farklı bölgelerinde yayılış gösterir. İstanbul'da olmamız itibarıyla, şehrin doğal ortamında bu bitkiye rastlamak mümkündür, zira İstanbul da bu türün doğal yayılış alanı içinde yer almaktadır.

2. Temel Fiziksel ve Morfolojik Özellikler

Salix pedicellata subsp. pedicellata, özellikle uzun çiçek saplarıyla ayırt edici bir söğüt türüdür:

• Büyüme Şekli: Genellikle 6-8 metreye kadar boylanabilen, yaprak döken, çok dallı bir çalı veya küçük bir ağaçtır. Gövde çapı 1.4 metreye kadar ulaşabilir, ancak genellikle daha kısadır.
• Kabuk Özelliği: Genç sürgünler koyu kahverengi renkte, başlangıçta kısa tüylü (tomentose), sonradan tüysüz (glabrous) hale gelir. Eğer bir dalın kabuğu çıkarılırsa, belirgin uzunlamasına çıkıntılar veya çizgiler görülür.
• Yaprak Morfolojisi: Yapraklar almaşık (alternat) dizilişli, aşağı yukarı dikdörtgen, mızraksı veya ovalimsi şekillerde olup (genellikle 4–16 cm uzunluğunda ve 1–5 cm genişliğinde) değişen görünümleri vardır. Üst yüzeyi yeşil ve pürüzsüz, alt yüzeyi ise daha grimsi ve belirgin damarlara sahiptir, hafif tüylü olabilir. Kenarları bütün veya ince dişlidir. Yaprak sapları 3 mm'den kısa ve oldukça kısadır.
• Çiçek Morfolojisi: Bitki iki evciklidir (dioecious), yani erkek ve dişi çiçekler ayrı bitkiler üzerinde bulunur. Çiçekler, genellikle erken ilkbaharda (Şubat-Nisan) ortaya çıkan kedicikler (catkins) halinde bulunur. Bu türün çiçek sapları (pedicel) diğer söğüt türlerine göre oldukça uzundur (2-4.5 mm), bu da türün bilimsel adına yansır.
• Erkek kedicikler genellikle yoğun çiçeklerle dolu ve 2–4 cm uzunluğundadır.
• Dişi kedicikler daha az yoğun, genellikle sapı görülebilir ve 5–8 cm uzunluğundadır. Hem erkek hem de dişi çiçeklerde tek bir nektarya bulunur.
• Meyve Özelliği: Meyve, olgunlaştığında patlayarak tohumlarını yayan, iki valfli, küçük bir kapsüldür.
• Tohum Özelliği: Tohumlar siyah ila zeytin renginde, silindirik, yaklaşık 1.25 mm uzunluğunda ve 0.5 mm genişliğindedir. Kısa ömürlü ve rüzgarla kolayca dağılırlar.

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin görüşleri: "Salix pedicellata subsp. pedicellata, özellikle uzun çiçek sapları ve geniş yaprak formuyla diğer söğütlerden ayrılır. Dere kenarları ve nemli habitatlardaki varlığı, toprak erozyonunu önleme ve kıyı stabilizasyonu açısından önemini vurgular. Bu tür, Akdeniz ekosistemlerinin biyolojik çeşitliliğine önemli katkı sağlar ve sucul habitatlarımızın doğal dengesinde kritik bir rol oynar. Popülasyonlarının korunması, bu hassas ekosistemlerin sağlığı için elzemdir."

3. Ekolojik ve Biyolojik Önemi

• Habitat Tercihi: Salix pedicellata subsp. pedicellata, özellikle akarsu ve dere kenarları, nemli vadiler ve sulak alanlar gibi sürekli suya erişimin olduğu habitatları tercih eder.
• Ekolojik Rolü:
• Riparian (Akarsu Kenarı) Ekosistemleri ve Erozyon Kontrolü: Nehir ve dere kıyılarında yaygın olarak bulunur. Güçlü ve yayılıcı kök sistemi sayesinde toprak erozyonunu önlemede ve kıyı şeritlerini stabilize etmede önemli rol oynar.
• Yaban Hayatı Desteği: İlkbaharda açan kedicikleri, arılar ve diğer tozlayıcılar için önemli bir nektar ve polen kaynağıdır. Ağaçlar, kuşlar için yuva alanları ve küçük memeliler için barınak sağlayabilir.
• Biyoçeşitlilik: Sulak alan ekosistemlerinin önemli bir bileşeni olup, bu habitatların biyoçeşitliliğine katkıda bulunur.

4. İnsanlarla Etkileşim ve Kullanım Alanları

Salix pedicellata subsp. pedicellata’nın doğrudan insan sağlığı için toksik bir tehdit oluşturmazken, geleneksel ve ekolojik olarak bazı kullanımlara sahiptir:

• Yenilebilirlik / Zehirlilik: Bu ağacın doğrudan yenilebilir bir bitki olduğuna dair yaygın bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, diğer söğüt türleri gibi, kabuğu salisin içerir.
• Tıbbi Kullanım: Geleneksel tıpta, söğüt kabukları genel olarak analjezik (ağrı kesici), antipiretik (ateş düşürücü) ve anti-enflamatuar olarak kullanılmıştır. İçerdiği salisilik asit sayesinde bu tür de benzer özelliklere sahip olabilir. Ancak, modern tıpta spesifik olarak bu türün kullanımı yaygın değildir ve bitkisel ilaçların kullanımı mutlaka uzman kontrolünde olmalıdır.
• Yerel Odun Kullanımı: Odunu yumuşak, hafif, gevrek (kolay yarılır) ve kolay eğrilir. Yerel olarak oyuncak yapımında ve mangal odunu olarak kullanılabilir.
• Peyzaj ve Erozyon Kontrolü: Sulak alanlara adaptasyonu ve erozyon kontrolündeki rolü nedeniyle, peyzaj düzenlemelerinde ve su kenarı restorasyon projelerinde kullanılabilir.

5. Koruma Durumu

Salix pedicellata genel tür olarak IUCN Kırmızı Listesi'nde "Asgari Endişe Altında" (Least Concern) olarak sınıflandırılmıştır. Bu, genel popülasyonunun şu an için ciddi bir tehdit altında olmadığı anlamına gelir. Ancak, alt tür özelinde daha detaylı bir değerlendirme her zaman bulunmayabilir.

Türkiye'deki ve diğer bölgelerdeki bazı yerel popülasyonları için tehditler mevcuttur. Özellikle habitat kaybı (dere yataklarının düzenlenmesi, barajlar, kentleşme), su kaynaklarının azalması ve kirlilik gibi faktörler, yerel düzeyde popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Yine de türün genel yayılışı ve adapte olabilen yapısı, popülasyonlarının sürekliliğini desteklemektedir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar

• Plants of the World Online (Kew Gardens) - Salix pedicellata subsp. pedicellata
• Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını.
• GBIF (Global Biodiversity Information Facility) - Salix pedicellata
• IUCN Kırmızı Liste - Salix pedicellata
• Arbolapp - Salix pedicellata
• Vikipedi - Salix fragilis (Bu kaynakta Salix pedicellata hakkında bazı morfolojik bilgilere atıf yapılmıştır.)