Posidonia oceanica

Çanakkale Boğazı Anadolu kıyıları, en yaygın denizel çiçekli bitki türlerinden biridir. Denizin ormanları olarak

isimlendirilen Akdeniz'in simgesi deniz canlısı, metrekarede 14 lt'den fazla ürettiği oksijen ile birçok deniz canlısının

barınma, beslenme ve üreme faaliyetlerini gerçekleştirdiği en önemli özel ekosistemlerden biridir.

©Özalp 2023

Posidonia oceanica – Akdeniz Deniz Çayırı

(Yalnızca Akdeniz’e özgü, deniz dibinde geniş çayırlar oluşturan, yüksek ekosistem hizmetleri sunan, hem oksijen üreticisi hem karbon yutağı olan denizel çiçekli bitki türüdür. “Okyanusların akciğeri” olarak bilinir.)

Latince Adın Kökeni ve Anlamı

• Posidonia: Yunan mitolojisinde deniz tanrısı Poseidon’dan türetilmiştir → “Denize ait”
• oceanica: Latince oceanus → “okyanusa özgü, denizsel”
• Anlamı: “Poseidon’a ait deniz bitkisi” veya “okyanusun çayırı”

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Plantae (Bitkiler)
• Şube: Angiospermae (Çiçekli bitkiler)
• Sınıf: Monocotyledonae (Tek çenekliler)
• Takım: Alismatales
• Familya: Posidoniaceae
• Cins: Posidonia
• Tür: Posidonia oceanica (L.) Delile, 1813

Gerçek deniz çayırıdır (alg değil), tohumla üreyebilen, çiçekli, damarlı bir bitkidir.

Yayılış ve Habitat

• Endemik Yayılış: Sadece Akdeniz Denizi'ne özgüdür – başka hiçbir okyanus ya da denizde doğal olarak bulunmaz
• Türkiye’deki Durumu:
• Ege ve Akdeniz kıyılarında, 0,5–40 m derinliklerde yaygındır
• Kaş, Marmaris, Fethiye, Datça ve Antalya kıyıları ana yayılış alanlarıdır
• Habitat:
• Sakin, dalgasız koylar
• Kumlu veya hafif çamurlu deniz tabanları
• Genellikle 15–30 m derinliğe kadar çayır oluşturur

Morfolojik Özellikler

➤ Yapraklar:

• Uzun (20–120 cm), şerit şeklinde, yeşil; zamanla kahverengileşir
• Sert ve elastiktir
• Üzerinde epifitik organizmalar gelişebilir (algler, diyatomeler)

➤ Kök ve Rizomlar:

• Toprağa gömülü rizomlar (yatay yeraltı gövdeleri) vardır
• Rizomlar yılda birkaç cm uzar → koloniler binlerce yıl boyunca büyüyebilir
• En yaşlı bireyler 40.000–100.000 yaşında tahmin edilmektedir (genetik klonlar halinde)

➤ Çiçeklenme ve Üreme:

• Çiçekli bitkidir, ancak nadiren çiçek açar
• Tohumla (cinsel) ve rizomla (vejetatif) çoğalır
• Meyvesi halk arasında “deniz zeytini” olarak adlandırılır

Mikroskobik ve Genetik Özellikler

• Kromozom sayısı: 2n = 20
• Genetik yapısı klonal çoğalmaya son derece uygundur
• Popülasyonlar arası genetik çeşitlilik sınırlıdır, bu da iklim değişikliğine duyarlılığı artırır
• Mikroskobik kök uzantıları, oksijenli mikro-nişler oluşturarak dipteki anaerobik bozulmayı önler

Ekosistem Rolü ve Beslenme

• Oksijen üretimi: Günlük m² başına 10 L oksijen salabilir
• Karbon yutağı: Karasal ormanlardan 4–6 kat fazla karbonu dipte depolar (mavi karbon deposu)
• Dip sabitleyici: Kum hareketini engeller, kıyı erozyonunu azaltır
• Canlı çeşitliliği: 1000+ deniz canlısına barınak ve yumurtlama alanı sağlar (balıklar, yumuşakçalar, deniz iğneleri, kabuklular)

Tıbbi ve Biyolojik Kullanım

• Geleneksel kullanım:
• Eski Yunan ve Roma’da antiseptik ve yara temizleyici olarak kullanılmıştır
• Mısır ve Lübnan’da romatizma ağrıları için sıcak posidonia sargıları yapılırdı
• Modern araştırmalar:
• Yaprak ekstraktlarında fenolik bileşikler, antioksidan flavonoidler, antibakteriyel etkili triterpenler tanımlanmıştır
• Anti-kanser, antimikrobiyal ve antioksidan etki potansiyeli için laboratuvar çalışmaları sürmektedir

Endüstriyel ve Bilimsel Kullanım

• Biyoaktif madde üretimi:
• Eczacılıkta doğrudan hammadde olarak değil, etken madde taramasında kullanılır
• Doğal malzeme:
• Ölü yapraklar (denize atılan “Posidonia topları”), ambalaj, yalıtım, biyoplastik, dolgu malzemesi gibi alanlarda test edilmektedir
• İklim biliminde mavi karbon deposu olarak tanınır
• Kıyı yönetimi modellerinde:
• Kıyı mühendisliği çalışmalarında dip sabitleyici “biyolojik bariyer” olarak değerlendirilir
• Bioindikatör tür:
• Eutrofikasyon, metal birikimi, deniz kirliliği ve sediman dengesizliklerini gösteren güçlü göstergedir

Kültürel ve İlginç Bilgiler

• Antik Yunan’da Posidonia yaprakları ölülerin kefen örtüsü olarak da kullanılmıştır
• Bazı İtalyan adalarında denizden çıkan posidonia lifleri bebek yastığı ve taban astarı olarak kullanılmaktaydı
• Ege kıyılarında balıkçılar, bu bitkinin “huzurlu koylar ve temiz suyun işareti” olduğunu söyler
• Akdeniz'in "yeşil ormanı" olarak UNESCO’nun Akdeniz biyolojik mirası içerisinde tanımlanmıştır