Pontastacus leptodactylus

Pontastacus leptodactylus, yaygın olarak Dar Pençeli Kerevit, Doğu Avrupa Kereviti veya Türk Kereviti adlarıyla bilinen, tatlı su habitatlarında yaşayan büyük ve ekonomik açıdan önemli bir kabuklu türüdür. Türkiye'deki iç sularda en yaygın ve ticari değeri en yüksek olan kerevit türüdür ve bu nedenle halk arasında "Tatlı Su Istakozu" olarak da anılır.

Taksonomi ve Temel Biyolojisi

• Bilimsel Adı: Pontastacus leptodactylus (Eschscholtz, 1823) (Eski literatürde Astacus leptodactylus olarak da geçmektedir.)
• Sınıflandırma:

Âlem: Animalia

Şube: Arthropoda (Eklembacaklılar)

Sınıf: Crustacea (Kabuklular)

Takım: Decapoda (On ayaklılar)

• Familya: Astacidae

Morfolojik Özellikler:

Rostrum: Başla birleşmiş göğüs (sefalo-toraks) kısmının önünde, iki göz arasında ileriye doğru uzanan belirgin bir Rostrum (boynuz benzeri çıkıntı) bulunur.

Pençeler: Adından da anlaşılacağı gibi, birinci bacak çifti olan pençeleri (kıskaçları) diğer bazı kerevit türlerine (örn. Astacus astacus) göre daha dar ve uzundur. Bu kıskaçları avlarını yakalamada etkili bir şekilde kullanırlar.

Büyüklük: Erkekler dişilerden daha büyük olabilir ve ticari açıdan önemli boyutlara ulaşabilirler.

Habitat ve Ekolojik Rol

• Dağılım: Doğal olarak Doğu Avrupa, Batı Asya ve özellikle Pontus-Hazar bölgesindeki tatlı ve acı sularda geniş bir dağılım gösterir. Türkiye'de Trakya Bölgesi'ndeki Austropotamobius torrentium (Taş Kereviti) dışında, ülkenin hemen hemen tüm göl, baraj gölü ve akarsularında doğal olarak bulunur.
• Ekolojik Rolü:
• Ekosistem Mühendisi: Hareket ve beslenme aktiviteleri sayesinde sucul ortamdaki sediment (dip tortusu) sirkülasyonunu etkileyerek, bentik üretimin balıklar için uygun hale gelmesini sağlarlar. Bu yetenek onlara "Ekosistem Mühendisi" unvanını kazandırmıştır.
• Beslenme: Omnivor (Hepçil) beslenme eğilimi gösterir. Diyetleri; yaşayan ve çürümüş bitkiler (herbivor), algler, küçük omurgasızlar (karnivor) ve dipteki organik atıkları (detrivor) içerir.
• Üreme: Genellikle Ekim-Kasım aylarında çiftleşirler. Dişiler döllenmiş yumurtaları pleopodlarına (karın bacaklarına) tutturarak kuluçka dönemini geçirirler ve yavrular Nisan-Temmuz aylarında yumurtadan çıkarak dağılırlar.

Ticari Önem ve Hastalık Tehdidi

• Ekonomik Değer: P. leptodactylus, eti düşük kalorili, B grubu vitaminler, sodyum, potasyum ve magnezyum yönünden zengin, yüksek proteinli bir besin kaynağıdır. Avlanan kerevitlerin büyük bir kısmı yurt dışına ihraç edilmektedir.
• Kerevit Vebası: Türün popülasyonları için en büyük tehdit, 1980'li yıllardan itibaren Türkiye sularında dramatik düşüşlere neden olan, "Kerevit Vebası" olarak bilinen Aphanomyces astaci adlı mantar hastalığıdır. Bu hastalık, özellikle Eğirdir Gölü gibi önemli avcılık havzalarında stokların yok olmasına ve uzun süreli av yasağı konmasına neden olmuştur.

Yanlış Bilinen Doğru Bilinen Mitolojik Bilgi: "Yükseliş ve Çöküşün Yansıtıcısı"

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin Notu: Pontastacus leptodactylus'un ülkemizdeki hikayesi, insan eylemlerinin ve doğa olaylarının bir tür üzerindeki etkilerini açıkça gösterir. Kerevitin ticari yükselişi (ihracatın artışı) ve hemen ardından Kerevit Vebası ile gelen dramatik çöküş, su ekosistemlerinin kırılganlığının ve biyolojik tehditlere karşı hassasiyetinin çarpıcı bir örneğidir.

• Yanlış Bilinen (Mit): Kerevitler doğada her zaman bol bulunan, dayanıklı canlılardır.
• Gerçek (Biyolojik Gerçek/Mitolojik Sembol): Pontastacus leptodactylus'un ticari başarı ile popülasyon çöküşü arasındaki keskin geçiş, mitolojide "Yükseliş ve Çöküşün Yansıtıcısı" olarak sembolize edilir. Sularımızın derinliklerindeki bu canlı, refahın ve bolluğun (ihracat dönemi) ne kadar hızlı bir şekilde bir felakete (veba salgını) dönüşebileceğini, ekolojik dengenin ne kadar hassas olduğunu ve bu dengenin korunmasının hayati önem taşıdığını temsil eder.

Kaynak

• Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
• Türkiye'nin Kerevit Pontastacus leptodactylus Üretiminin Ulusal ve Küresel Ölçekte Değerlendirilmesi - DergiPark (Ticari önem ve hastalık)
• Doğu Avrupa kereviti - Vikipedi (Genel özellikler ve morfoloji)
• Evaluation of Turkey's crayfish (Pontastacus leptodactylus) Production in National and Global Scale - ResearchGate (Ekolojik rol ve dağılım)