Phthiraptera

Phthiraptera Ischnocera, Amblycera, Rhynchophthirina, ve Anoplura olmak üzere dört alttakıma ayrılmıştır. Baş boyutları, üçüncü anten segmentinin yapısı ve maxillary palp’lerin bulunup bulunmaması ile Birbirlerinden ayrılırlar.

Yunanca “phthir” (bit) ve “aptera” (kanatsız) kelimelerinden türemiştir. Takımın tüm üyeleri kanatsız formdadır. Tüm Phthiraptera kanatsız formdadır ve kuş ve memelilerde dış parazit olarak yaşarlar. 

Bu takımla ilgili olarak halen entomologlar arasında süre gelen bir tartışma söz konusudur. "Splitters" bu gruba giren türleri ısıran ve emen bitler olarak sırasıyla Mallophaga ve Anoplura takımları olarak ayırmıştır. Bu ayrım ısırma ve çiğneme özelliği olan alt çenelerinin varlığına ve yokluğuna göre yapılmıştır. "Lumpers"’e göre tüm parazit bitler yani Mallophaga ile Anoplura takımları tek bir takım altında, Phthiraptera’da toplanmalıdır. Gerekçe olarak bu türlerin yapıları ve ekolojileri arasında sayısız benzerlik olmasını göstermektedir. 

Mallophaga (ısıran bitler)’lar Kretase (Cretaceous) (=Mezozoik Zaman'ın üç alt bölümünden sonuncusu, 135 milyon yıldan daha önce) döneminde muhtemelen, önce kuşların dökülen tüy ve ölü deri hücreleri ile besleniyorlardı. Daha sonra konukçu yelpazesini genişleterek memelilere geçtiği düşünülmektedir. Bu bitlerden bir kaçı (alttakım; Rhynchophthirina) zaman içerisinde beslendikleri canlıların derisini aşarak kan emmeye adapte olmuşlardır. Bu nesilin muhtemelen memelilerde kan ile beslenen ve dış parazit olan Anoplura’nın ortaya çıkışını sağladığı düşünülmektedir. 

Diğer dış parazitlerin aksine, Phthiraptera türleri konukçularından bir şekilde ayrıldıklarında uzun süre yaşayamazlar. Yumurtalar diğer adı ile sirkeler saç ve tüylere doğrudan yapıştırılır. Yumurtadan çıkan nimfler ebeveynlerinin bulunduğu konukçuda beslenmeye devam ederler. Kanatları olmadığı için konukçu değiştirmeleri oldukça sınırlıdır ancak bir başka konukçu üzerlerinde bulundukları konukçu ile yakın temas ettikleri durumlarda yer değiştirebilirler. Bu nedenle birçoğu tek bir konukçu üzerinde gelişir 

Ekonomik Önemi 

Emicibitler (Sucking lice) insan ve evcil hayvan hastalıklarının yayılmasına neden olabilirler. Bitlenme sonucunda kaşıntı (Pediculosis) bitlerin vücudun diğer yerlerine yayılmalarını sağlar ve deri tahrişlerine neden olur. Bulaşma sonucunda bazı insanlarda alerjik reaksiyonlar görülür. Bununda ötesinde vücut tekrarlayan ateş (Borellia recurrentis), epidemik tifüs/lekeli humma (Rickettsia prowazeki) ve ateş (Rickettsia quintana) gibi rahatsızlıklardan dolayı bitkin düşer. Bitler evcil hayvanlar üzerinde de buna benzer etkiler yapar ve hayvanları çeşitli hastalık vektörlerini bulaştırarak hastalandırırlar. Isıranbitler (Biting lice), hastalık patajenlerini çok fazla yaymazlar. Ancak kümes hayvanlarında yüksek oranda bulaşma gösterebildiğinden oldukça şiddetli deri kaşıntıları, kilo kaybı ve yumurta üretiminde düşüşlere neden olurlar 

Bunları Biliyor musunuz? 

* Birinci Dünya Savaşı sırasında askerlerin birbirlerine sürekli yakın durmaları ve diğer sağlıksız koşullar nedeni ile bit populasyonu oldukça yüksek olmuş ve birçok hastalığı beraberinde getirmiştir. Bitler nedeniyle taşınan siper humması (Trench fever) Birinci Dünya Savaşı’nda özellikle Rus askerlerinin yenilmelerinin en önemli faktörlerinden biri olmuştur. 

* Bitler yalnızca kan ile beslenirler bu yüzden dengeli bir beslenme düzenleri yoktur. Vitamin ve amino asitleri ise sindirim sistemlerinde ortaklaşa yaşadıkları bakterilerden elde ederler. 

* “sirke/nit” bir bitin yumurta dönemine denir. Yumurtalar her zaman konukçunun üzerine yapıştırılır. 

* Kızılderili kabileleri üyeleri arasında bitlerin bir başkasının vücudundan bulunarak yenmesi bir gelenekti. Bu hareketin anlamı ise birbirlerinin ruhlarını paylaşmanın bir yoluydu. 

* Rhynchophthirina alt takımı yalnızca bir cins ve iki tür içerir. Bir tür Afrika fillerinde, diğer tür ise Afrika yabandomuzları üzerinde parazit olarak yaşarlar. 

* Tüm Echinophthiriidae familyası üyeleri sucul memeliler (genellikle ayı balığı ve deniz aslanı) üzerinde dış parazit olarak yaşarlar .

Gökhan Aydın 

Isparta-2016 

Fotoğraf :http://phthiraptera.info/