Pancratium maritimum

Pancratium maritimum – Deniz Nergisi

(İngilizce: Sea Daffodil, Fransızca: Lys de mer, Türkçe: Kum Zambağı)

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Plantae
• Şube: Tracheophyta
• Sınıf: Liliopsida
• Takım: Asparagales
• Familya: Amaryllidaceae (Nergisgiller)
• Cins: Pancratium
• Tür: Pancratium maritimum L.

Yayılış ve Habitat

• Doğal Yayılış:
• Akdeniz havzası, Karadeniz kıyıları, Kanarya Adaları
• Türkiye:
• Özellikle Ege, Akdeniz ve Batı Karadeniz kıyılarında
• Habitat:
• Deniz kıyısına yakın kumullar, kıyı çakıllıkları, sahil kumlukları
• Kum hareketlerine ve tuzluluğa dayanıklı

Morfolojik Özellikler

ÖzellikAçıklamaBitki tipiÇok yıllık, soğanlı, otsu kıyı bitkisiSoğan4–6 cm çapında, yumrumsu, yer altında gizlidirYapraklarGri–yeşil, şerit şeklinde, tabanda rozet halinde; 30–60 cm uzunluğundaÇiçeklerBüyük, beyaz, boru şeklinde, yoğun kokulu; 6–12 adetlik salkımPerigon6 petal; ortada taç benzeri yapı (corona) belirginÇiçeklenmeTemmuz–Eylül ayları arasıMeyve3 gözlü kapsül; içinde siyah, üçgenimsi tohumlar

Ekoloji ve Yaşam Döngüsü

• Tohumla ve vejetatif (soğanla) çoğalır
• Tohumlar rüzgarla veya suyla taşınır
• Germinasyon (çimlenme) için yüksek sıcaklık ve kumlu ortam gerekir
• Soğanlar derinde olduğundan kuraklığa ve rüzgar erozyonuna dirençlidir
• Gece böcekleri tarafından tozlaştırılır (özellikle Sphingidae güveleri)

Ekolojik ve Bilimsel Önemi

• Kıyı ekosistemlerinde kum stabilizasyonu sağlar
• İstilacı türlere karşı yerli bitki örtüsünün korunmasında öncü türlerden biridir
• Kumul habitatlarının sağlıklı olduğunun biyolojik göstergesi olarak değerlendirilir
• Polen üretimi ve çiçeklenme fizyolojisi biyotik stres çalışmaları için önemlidir

Koruma Durumu

• IUCN Durumu: LC (Asgari Endişe)
• Ancak yerel kıyı habitatlarının tahribi nedeniyle birçok ülkede koruma altında
• Türkiye'de Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından koruma altındadır
• Sahillerde yapılaşma, kum çıkarma ve insan trafiği nedeniyle popülasyonları tehdit altında

Tıbbi ve Endüstriyel Potansiyel

• Alkaloid içerikleri:
• Lycorine, pancratistatin, haemanthamine gibi Amaryllidaceae alkaloidleri içerir
• Farmakolojik etkiler:
• Antiviral, antikanser ve sitotoksik özellikler üzerinde araştırmalar vardır
• Özellikle pancratistatin bileşiği, bazı kanser hücrelerinde güçlü sitotoksik aktivite göstermiştir
• Geleneksel tıp:
• Cilt yaraları ve ağrı kesici amaçla kullanıldığı yerel uygulamalar vardır
• Endüstriyel:
• Henüz geniş ölçekli kullanım yok; farmasötik araştırmalar devam etmektedir

Zehirlilik Durumu

• Tüm bitki hafif derecede zehirlidir, özellikle soğan kısmı
• Lycorine gibi alkaloidler yüksek dozda mide bulantısı, kusma, ishal yapabilir
• Hayvanlar için de (özellikle otlatma hayvanları) zehirli olabilir

İlk Yardım ve Tıbbi Müdahale

• Yutulması durumunda:
• Bol su içirilmeli, kusturulmamalı
• Karbon verilmesi ve gözlem önerilir
• Şiddetli belirtilerde sağlık kuruluşuna başvurulmalı
• Cilt teması:
• Genellikle zararsız; hassas bireylerde tahriş olabilir → su ile durulama yeterlidir

Latince Adının Etimolojisi

• Pancratium: Yunanca pankrates → “tam güçlü, tüm kudrete sahip” (muhtemelen dayanıklılığına atıf)
• maritimum: “denize ait” → deniz kıyısında yaşaması nedeniyle

Kaynakça

1. Davis, P.H. (1965–1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands
2. Strid, A. (2016). Atlas of the Aegean Flora
3. IUCN Red List: Pancratium maritimum
4. Sener, B. et al. (2003). “Anticancer alkaloids from Pancratium maritimum L.”
5. USDA GRIN Database
6. Mediterranean Plant Conservation Unit Reports
7. Çelik, A. & Yılmaz, G. (2010). “Türkiye’de Kumul Habitatları ve Tehlike Altındaki Bitki Türleri”