Odontaspis ferox
Odontaspis ferox, Köpekbalıkları takımı Lamniformes içinde, Odontaspididae familyasına (Kum Kaplan Köpekbalığıgiller) ait, büyük ve derin denizlerde yaşayan bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Küçük Dişli Kum Kaplanı Köpekbalığı olarak bilinir. Yakın akrabası olan Carcharias taurus gibi, iğneye benzer dışa dönük dişleriyle tanınır, ancak daha çok açık denizin derinliklerinde bulunur ve daha büyük boyutlara ulaşabilir.
1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum
Küçük Dişli Kum Kaplanı Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların kıyıdan uzak, derin okyanus bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Batı ve Doğu Atlantik, Hint ve Pasifik Okyanusları ile Akdeniz'de dağınık popülasyonları bulunur. Türkiye'nin Akdeniz ve Ege'deki kıta yamacı boyunca uzanan derin sularında nadiren de olsa görülen bir türdür. Yavaş üreme döngüsü nedeniyle, derin deniz balıkçılığı tehdidi altındadır.
Taksonomik sınıflandırması şöyledir:
- Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
- Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
- Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
- Takım (Order):: Lamniformes (Büyük Beyaz Köpekbalığı Takımı)
- Aile (Family):: Odontaspididae (Kum Kaplanı Köpekbalığıgiller)
- Cins (Genus):): Odontaspis
- Tür (Species):: Odontaspis ferox (Risso, 1810)
2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji
- Boyut: Oldukça büyük boyutlu bir köpekbalığıdır; maksimum 4.1 metre uzunluğa ulaşabilir. Gövdesi sağlam ve torpido şeklindedir.
- Dişler (Ayırt Edici Özellik): Ağzında, ağız kapalıyken bile dışa dönük gibi duran, uzun, ince ve iğne benzeri keskin dişler bulunur. Carcharias taurus'a göre dişleri genellikle daha küçüktür, ancak sayıca daha fazladır.
- Kafa: Burnu yuvarlak ve kısa olup, nispeten düzdür.
- Yüzgeçler: İki sırt yüzgeci bulunur ve bunlar yaklaşık olarak eşit büyüklüktedir (bu, onu diğer bazı Lamniformes türlerinden ayırır). Kuyruk yüzgeci uzundur ve üst lobu belirgindir.
- Renk: Sırtı grimsi kahverengi veya koyu gri, karın kısmı daha açıktır.
3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar
- Habitat: Kıta sahanlığının dış kenarı, kıta yamacı ve deniz altı dağları (seamounts) gibi bölgelerde yaşar. Tipik olarak 100 ila 1000 metre arasındaki derinliklerde, bentopelajik (hem dip hem de su kolonunda) bölgelerde bulunur.
- Davranış: Gündüzleri derin sularda kalır ve geceleri avlanmak için daha sığ sulara doğru yükselebilir. Genellikle yalnız dolaşan, yavaş ve uysal bir türdür.
- Diyet: Diyeti; kemikli balıklar (özellikle derin su türleri) ve kafadanbacaklılardan (kalamar) oluşur.
- Üreme (Kardeş Yamyamlığı): Bu türün üremesi, Kum Köpekbalığı'na benzer şekilde eşsizdir. Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Embriyolar, annenin döl yatağında yumurtadan çıktıktan sonra diğer embriyoları ve döllenmemiş yumurtaları yiyerek gelişir (Adelfofaji). Bu durum, her doğumda sadece bir veya iki büyük, iyi gelişmiş yavrunun hayatta kalmasına neden olur. Türün popülasyon toparlanma hızı bu nedenle çok yavaştır.
4. Koruma Durumu ve Tehditleri
- Koruma Durumu: Yavaş üreme hızı ve yaşadığı derin su habitatlarındaki insan faaliyetleri nedeniyle küresel olarak IUCN tarafından "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Akdeniz popülasyonu da büyük olasılıkla bu sınıflamaya dahildir.
- Tehditler: Yaşadığı derinlik aralığı, uluslararası derin deniz uzun olta ve trol balıkçılığı faaliyetleriyle çakışmaktadır. Bu nedenle, ticari değeri düşük olmasına rağmen, yan av (bycatch) olarak yakalanma tehdidi altındadır. Yavaş üreme hızı, avcılığın popülasyonlar üzerindeki olumsuz etkisini katlanarak artırır.
Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi
- Kaynaklar:
- Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
- Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
- Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
- Rigby, C. L., Walls, R. H. L., Derrick, D., D'Alberto, J., Bizzarro, J. J., & R. L. E. C. (2019). Odontaspis ferox. The IUCN Red List of Threatened Species 2019.
- Not: Küçük Dişli Kum Kaplanı Köpekbalığının görünüşü ürkütücü olsa da, derin sularda yaşadığı için insanlarla nadiren temas eder ve tehlike arz etmez.
