Carcharias taurus

Carcharias taurus, Köpekbalıkları takımı Lamniformes içinde, Odontaspididae familyasına (Kum Kaplan Köpekbalığıgiller) ait, ürkütücü görünümüne rağmen genellikle uysal bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Kum Köpekbalığı veya Kum Kaplan Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, en belirgin özelliği olan uzun ve dışarı fırlamış hançer benzeri dişleri ile kolayca tanınır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Kum Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların kıyısal bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Batı ve Doğu Atlantik, Hint ve Batı Pasifik Okyanusları ile Akdeniz'de bulunur. Ancak Akdeniz'deki popülasyonu, aşırı avlanma ve yavaş üreme hızı nedeniyle kritik derecede tükenmiş durumdadır. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıyılarında tarihi kayıtları mevcuttur, ancak günümüzde görülmesi nadirdir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Lamniformes (Büyük Beyaz Köpekbalığı Takımı)
• Aile (Family):: Odontaspididae (Kum Kaplan Köpekbalığıgiller)
• Cins (Genus):: Carcharias
• Tür (Species):: Carcharias taurus (Rafinesque, 1810)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Büyük boyutlu bir köpekbalığıdır; ortalama 2.5 metre, maksimum 3.2 metre uzunluğa ulaşabilir. Vücudu kalın ve sağlamdır.
• Dişler (Ayırt Edici Özellik): Türün en belirgin morfolojik özelliği, ağızları kapalıyken bile dışarı doğru fırlamış gibi duran uzun, ince ve keskin hançer benzeri dişleridir. Bu dişler, küçük balıkları kavramak için tasarlanmıştır.
• Sırt Yüzgeçleri: Gözle görülür şekilde küçük ve sivri uçlu iki sırt yüzgeci bulunur; bu yüzgeçler yaklaşık olarak eşit büyüklüktedir.
• Renk: Sırtı grimsi kahverengi olup, genellikle yanlarında ve arkasında düzensiz kırmızımsı-kahverengi veya sarımsı-kahverengi lekeler bulunur; bu lekeler yaşla birlikte solabilir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Sığ kıyı sularını, sörf bölgelerini, kumluk ve kayalık resiflerin yakınını tercih eder. Genellikle 0 ila 190 metre derinlikte bulunur.
• Davranış: Nispeten yavaş hareket eden ve avlanma yeteneğine rağmen insanlara karşı uysal kabul edilen bir türdür. Gündüzleri dinlenmek veya avlanmak için genellikle batıklar ve mağaralar çevresinde büyük gruplar halinde toplanma eğilimindedir.
• Diyet: Diyeti; küçük kemikli balıklar (özellikle sürü balıkları), yengeçler ve ıstakozlar gibi küçük avlardan oluşur.
• Üreme (Kardeş Yamyamlığı): Üreme stratejisi, doğadaki en uç örneklerden biridir. Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Embriyolar, annenin döl yatağında yumurta keseleri içindeyken gelişir, ancak yumurtadan çıktıktan sonra döl yatağında kalan diğer embriyoları ve yumurtaları yerler (Adelfofaji). Bu nedenle dişi köpekbalığı, uzun bir gebelik dönemi sonunda yalnızca 1 veya 2 adet, ancak gelişmiş ve büyük yavru dünyaya getirir. Bu benzersiz üreme hızı, türün doğal toparlanma yeteneğini ciddi şekilde sınırlar.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Son derece yavaş üreme hızı, aşırı avcılık baskısı ve habitat tercihi nedeniyle popülasyonları yüksek risk altındadır. Akdeniz'deki popülasyonu, IUCN tarafından "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Küresel olarak ise "Hassas" (Vulnerable - VU) olarak listelenmiştir.
• Tehditler: Kıyı sularında yaşaması nedeniyle ticari balıkçılık ağlarına (özellikle dip trolü ve solungaç ağları) kolayca yakalanır ve yan av (bycatch) olarak ölür. Sportif balıkçılıkta yakalanması ve eti ile yüzgeçleri için hedeflenmesi de popülasyon baskısını artırmıştır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Rigby, C. L., Simpfendorfer, C. & M. D. (2022). Carcharias taurus. The IUCN Red List of Threatened Species 2022.
• Not: Kum Köpekbalığının ürkütücü dişleri, görünüşünün aksine insanlara nadiren saldırdığı anlamına gelir; saldırıların çoğu, köpekbalığının rahatsız edilmesi veya yanlışlıkla balıkçılık faaliyetleri sırasında gerçekleşir.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/537445728