Odonata

Odonata takımı iki alt takıma ayrılmıştır: 

Zygoptera (damselflies) – Ön ve arka kanatlar aynı yapıda ve kanatlar dinlenme anında abdomen üzerinde arkaya doğru kapalı bir vaziyette durur. 

Anisoptera (dragonflies) –Genellikle kanatlar dinlenme anında açık bir vaziyette durur. Ön kanatlar dibe doğru arka kanatlara göre daha geniştir .

Yusufçuklar (Dragonflies-Anisoptera) ve kızböcekleri (damselflies)’nin hem ergin hem de nimf dönemleri predatördür. Ergin bireyler hızlı uçarlar ve çeviktirler. Bu özelikleri ile avlanmaları kolaylaşır ve ekosistem için oldukça yararlı bir gruptur. Çünkü içlerinde sivrisinek ve tatarcık gibi küçük eklembacaklıları avlarlar. Bacaklar avlarını yakalarken sepet-çember şeklini, bitkilere tırmanırken ise kanca şeklini alır. Yumurtalar su içerisine tek tek bırakılırlar. Dişiler yumurtalarını uçarken dans edercesine abdomenlerini suya batırarak bırakırlar. 

Yumurtalardan çıkan nimfler (naiads) sucul ortamda yaşar ve Ephemeroptera (mayflies) nimfleri, küçük kabuklular, yumuşakçalar ve solucanlarla beslenirler. Odonat nimflerinin çoğu bazen balık ve kurbağa yavrularına da saldırırlar. Tüm odonatlar avlarını yakalamak için gelişmiş özel bir labium’a (dudak) sahiptirler. Labium kullanılmadığı zaman baş ve thorax’ın altında kalır. Kullanıldığında ise çabucak uzar ve bu özelliği sayesinde avını kolaylıkla yakalayabilir. Labium’un sonundaki çengelli-kancalı loblar tutmaya yada doğrudan avına saplamaya ve ağza doğru çekmeye yarar. 

Kızböcekleri (Damselflies-Zygoptera) nimfleri yusufçukların nimflerine göre daha narin yapıdadır ve abdomenin sonunda üç adet yaprak şeklinde solungaçları bulunur. Yusufçukların solungaçları vücutta rektum’a yerleşmiştir. Vücuttan içeri ve dışarı giren oksijenli suyun dolaşması sayesinde rektum’un rektal kaslar kasılır ve solungaçlar akciğer gibi çalışırlar .

Ekonomik Önemi 

Birçok yusufçuk (dragonflies) ve kızböcekleri (damselflies) yararlı böcekler olarak anılırlar. Bunun nedeni sivrisinek gibi küçük böcekleri yemeleridir. Bazen bal arılarını da yakalarlar ve bu yüzden balarısı ile uğraşanlar onları zararlı olarak görürler. 

Avrupa’nın bir bölümünde, yusufçukların taşıdığı bir parazit türü olan Prosthogoniums pellucidus, kümes havyalarına zarar vermiştir. Yusufçuk nimfleri bu parazit türlerini sulak alanlarda yaşadıkları zaman bünyelerine almışlar ve ergin olduklarında da bu zararlı mikroorganizmaları taşımışlardır. Bu taşımadan kümes hayvanlarının yanı sıra bazen kuşlarda olumsuz etkilenirler. Bu parazit kuşların bağırsaklara yerleşir ve dışkı veya üreme sırasında yayılarak diğer bireylere bulaşır.

Bunları Biliyor musunuz? 

* Bazı yusufçukalrın (dragonflies-Anisoptera) bileşik gözleri 28.000 fasetten oluşur. 

* Bazı nimfler avlarını yakalamak için labiumlarını 25 milisaniye gibi kısa bir sürede avlarına doğru fırlatabilirler. 

* Bilim adamları Avustralya’da 1.400 km uzunluğunda büyük bir yusufçuk göçüne tanık olmuşlardır. 

* Bazı kızböceği (damselflies-Zygooptera) nimfleri bölgecilik göstererek yaşadıkları alanı diğer avcıların girmemesi için savunur. Bölgelerini koruyan nimfler bölgecilik göstermeyen nimflere göre daha hızlı zamanda gelişimini tamamlar ve daha büyük vücutlu erginler meydana getirirler. 

* Birçok yusufçuğun ergin erkekleri nehir ve göl kenarlarında bölgecilik göstererek bölgelerini savunurlar. Dişiler yalnızca bölgelerini koruyan erkeklerle çiftleşirler. Bu yüzden populasyon yoğunluğu bir şekilde habitatın büyüklüğü ile düzenlenir. 

* Odonata takımı erkekleri abdomen sonunda “claspers”lere sahiptir ve harici genital organ yoktur. Bu nedenle bir eş bulmadan önce erkekler ikinci abdomen segmentlerine spermatophore’yı iliştirirler ve claspers ile dişiyi boynundan yakalar. Dişi bu hamleden sonra abdomenini kıvırır ve genital açıklığını erkeğin ikinci abdomen segmentine değdirir. Böylece çiftleşme gerçekleşir. 

* Birçok yusufçuk nimfi ileriye doğru jet hızıyla fırlayabilir. Rektal kasların hızla kasılmasıyla vücut içerisindeki su arkadan dışarıya verilir ve böcek ileriye fırlar. 

* Erkek kızböcekleri ve bazen de yusufçuklar üreme organı ile birleşmiş özel bir flagellum’a sahiptirler. Bu sayede birleşme sırasında dişi ile daha önce birleşen erkeğin bırakmış olduğu spermler uzaklaştırılır .

Gökhan Aydın 

Isparta-2016