Hexanchus griseus

Hexanchus griseus, Köpekbalıkları takımı Hexanchiformes içinde, İnek Köpekbalığıgiller familyası Hexanchidae'ye ait, çok büyük boyutlara ulaşabilen ilkel bir derin deniz köpekbalığı türüdür. Halk arasında Kütburun Altı Solungaçlı Köpekbalığı veya basitçe Altı Solungaçlı Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, günümüzdeki çoğu köpekbalığından farklı olarak altı adet solungaç yarığına sahip olmasıyla bilimsel ve ekolojik açıdan büyük öneme sahiptir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Kütburun Altı Solungaçlı Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların derinliklerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Yaşamının büyük bir kısmını derin okyanus sularında geçirir. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz'deki kıta yamacı boyunca uzanan derin sularında bulunan, nadir görülen devasa bir türdür. Yavaş yaşam döngüsü ve derin deniz habitatı nedeniyle hassastır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Hexanchiformes (İnek Köpekbalıkları - İlkel Köpekbalıkları)
• Aile (Family):: Hexanchidae (İnek Köpekbalığıgiller)
• Cins (Genus):: Hexanchus
• Tür (Species):: Hexanchus griseus (Bonnaterre, 1788)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Köpekbalıkları arasında en büyük türlerden biridir; ortalama 3–4 metre, maksimum 6.1 metreye kadar uzunluğa ulaşabilir. Vücudu kalın ve güçlüdür.
• Solungaç Yarığı Sayısı (Ayırt Edici Özellik): En belirgin özelliği, başının her iki yanında altı adet uzun solungaç yarığının bulunmasıdır. İlk solungaç yarığı, diğerlerinden daha uzundur.
• Kafa ve Burun: Burnu kısa ve küt (yuvarlak) bir şekle sahiptir. Gözleri, derin deniz yaşamına uygun olarak parlak yeşil veya mavi-yeşil renkte ve büyüktür.
• Dişler: Alt çenedeki dişler, tarak benzeri, testere dişli, geniş ve eğimli bir yapıya sahiptir; bu da onu etkili bir yırtıcı yapar.
• Yüzgeçler: Yalnızca tek bir sırt yüzgeci bulunur ve bu yüzgeç, vücudun çok gerisinde, kuyruğa yakın konumlanmıştır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: 200 ila 2500 metre arasındaki derinlikleri, kıta yamacını ve okyanusun derinliklerini tercih eder. Gündüzleri daha derin, karanlık sularda bulunur.
• Davranış: Çoğunlukla gececil (noktürnal) bir türdür. Geceleri avlanmak için su kolonunda yükselerek daha sığ kıta sahanlığı sularına doğru dikey göç yapabilir. Genellikle yalnız dolaşır.
• Diyet: Bulunduğu derinlikteki en büyük yırtıcılardan biridir. Diyeti; diğer köpekbalıkları (özellikle derin su türleri), vatozlar, büyük kemikli balıklar, kafadanbacaklılar ve kabuklulardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Çok geç olgunlaşır (erkekler 11-14 yıl, dişiler 18-35 yıl) ve tek bir doğumda rekor sayılacak kadar çok sayıda (22 ila 108 arası) yavru dünyaya getirebilir.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Son derece yavaş büyüme hızı ve geç cinsel olgunlaşma nedeniyle avcılık baskısına karşı çok hassastır. Küresel olarak IUCN tarafından "Tehdide Yakın" (Near Threatened - NT) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Derin deniz balıkçılığının arttığı bölgelerde daha büyük risk altındadır.
• Tehditler: Derin deniz trolü ve uzun olta balıkçılığı faaliyetlerinin yan avı (bycatch) olarak yakalanır. Büyük boyutundan dolayı yüzgeçleri ve karaciğeri için ticari olarak değerlendirilir. Yavaş üreme hızı, popülasyonlarının toparlanmasını neredeyse imkânsız kılmaktadır.
• Ekolojik Rolü: Derin deniz ekosistemlerinin en üst yırtıcılarından biri olarak besin zinciri dinamiklerinde hayati bir rol oynar.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Finucci, B. (2020). Hexanchus griseus. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/136094629