Caretta caretta
Caretta caretta – İribaş Deniz Kaplumbağası
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Animalia – Hayvanlar
Şube: Chordata – Kordalılar
Sınıf: Reptilia – Sürüngenler
Takım: Testudines – Kaplumbağalar
Familya: Cheloniidae – Deniz kaplumbağaları
Cins: Caretta
Tür: Caretta caretta (Linnaeus, 1758)
Latince Adın Anlamı
Caretta, İtalyanca’da “kaplumbağa” anlamına gelen eski bir terimdir.
caretta caretta adı, türün belirginliği ve yinelenmiş vurgusu ile verilmiş olup “asıl/özgün kaplumbağa” anlamına gelir.
Tanım ve Morfoloji
Büyük yapılı bir deniz kaplumbağasıdır.
Kabuk uzunluğu 80–115 cm, erişkin ağırlığı 100–160 kg, nadiren 200 kg üzeri olabilir.
Karapaks (üst kabuk) rengi genellikle kırmızımsı kahverengi, plastron (alt kabuk) açık sarıdır.
Kafası iri ve üçgen biçimlidir; diğer deniz kaplumbağalarına kıyasla oldukça geniştir.
Ön yüzgeçleri kısa ama güçlüdür. Başta çift prefrontal pul bulunur (ayırıcı taksonomik özelliktir).
Habitat ve Yayılım
Tüm dünya tropikal ve subtropikal denizlerinde yaşar.
Doğu Akdeniz, özellikle Türkiye sahilleri, türün önemli üreme alanları arasındadır.
Türkiye’deki başlıca yumurtlama sahaları:
– Muğla (Dalyan), Antalya (Belek, Kızılot, Göksu), Mersin (Kazanç, Alata), Hatay (Samandağ), Adana (Akyatan, Yumurtalık)
Deniz yaşamı sırasında açık okyanuslardan kıyı şeritlerine kadar geniş bir yaşam alanına sahiptir.
Davranış ve Yaşam Döngüsü
Dişiler sadece yumurtlamak için kıyıya çıkar. Diğer tüm yaşam süresini denizde geçirir.
Yüzme kabiliyeti yüksek, yön bulma yeteneği gelişmiştir.
Kış aylarında daha derin sulara göç edebilir; uykuya yakın metabolik yavaşlama görülür.
Ortalama yaşam süresi 50–70 yıl, bazı bireylerde daha uzun olabilir.
Beslenme
Omnivor olmakla birlikte etçil eğilimlidir.
Besinleri:
– Denizanası, yumuşakçalar, kabuklular, süngerler, deniz kestaneleri
– Bazen balık ve alg
Güçlü çenesi sayesinde kabuklu canlıları kırabilir.
Plastik atıkları denizanası sanarak yutma sonucu ölümler yaygındır.
Üreme Bilgisi
Çiftleşme açık denizde gerçekleşir. Dişiler her 2–4 yılda bir yumurtlama döngüsüne girer.
Yumurtlama sezonu: Mayıs – Ağustos
Her çıkışta 80–120 yumurta bırakılır.
Yumurtalar 45–70 gün içinde çatlar.
Yavrular gece saatlerinde denize yönelir; ışık kirliliği nedeniyle yönlerini kaybedebilirler.
Cinsiyet, yumurta gelişim sıcaklığına bağlı olarak belirlenir (30°C üzeri dişi, 28°C altı erkek).
İnsana Zararlılık Durumu
Zararsızdır. Isırmaz, saldırmaz.
İnsanlarla karşılaşmaktan kaçınır.
Yumurtlama ve yavru çıkış dönemlerinde rahatsız edilmesi büyük zarar oluşturur.
Ekolojik Rolü
Deniz ekosistemlerinde besin zinciri dengeleyici görevi vardır.
Bazı habitatlarda deniz tabanı yapısını dolaylı olarak düzenler.
Yumurtaları ve yavruları kıyı faunası (martılar, tilkiler, köpekler) için önemli besin kaynağıdır.
Bilimsel Araştırmalarda Kullanımı / Endüstriyel Önemi
Küresel göç, iklim değişikliği etkileri, kirlilik ve ışık bozunumu gibi çevresel çalışmaların gösterge türlerinden biridir.
Ekoturizmde büyük yer tutar. Türkiye'de Dalyan ve Belek gibi sahalarda koruma programları ile doğa turizmine katkı sağlar.
Türkiye’deki Durumu ve Koruma Statüsü
– IUCN Red List: EN – Tehlike Altında (Endangered)
– Türkiye’de 20’den fazla yuvalama sahası bilimsel olarak tespit edilmiştir.
– Bern Sözleşmesi, CITES Ek I ve Türkiye çevre yasalarınca koruma altındadır.
– DEKAMER, WWF-Türkiye, Doğa Derneği gibi kurumlar koruma çalışmalarını sürdürmektedir.
Yanlış Bilinenler ve Efsaneler
- Efsane: “Caretta caretta saldırgan bir türdür.”
- Gerçek: Çok sakin ve ürkek bir türdür, saldırganlık göstermez.
- Efsane: “Tüm deniz kaplumbağaları balık yer.”
- Gerçek: Caretta caretta daha çok kabuklular ve yumuşakçalarla beslenir.
- Efsane: “Yavrular denize ulaşsa bile hayatta kalır.”
- Gerçek: İlk 24 saat en riskli dönemdir, %80’den fazlası av olur.
- Efsane: “Turistik sahillerde rahatça yumurtlayabilir.”
- Gerçek: Işık kirliliği, kalabalık ve gürültü gibi etkenler yumurtlamayı tamamen engelleyebilir.
Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi
Kaynaklar:
– Linnaeus, C. (1758). Systema Naturae
– Türkozan, O. & Baran, İ. (1998). Türkiye Deniz Kaplumbağaları
– IUCN Red List (2023)
– Reptile Database (2024)
– DEKAMER (Deniz Kaplumbağaları Araştırma Merkezi) Raporları
