Carcharhinus plumbeus

Carcharhinus plumbeus, Köpekbalıkları takımı Carcharhiniformes içinde, Harharyasgiller familyası Carcharhinidae'ye ait, büyük ve kıyısal bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Kum Köpekbalığı olarak bilinir ve adını, genellikle yaşadığı kumlu veya çamurlu deniz tabanından alır. En belirgin özelliği, vücuduna göre çok uzun ve dik olan birinci sırt yüzgecidir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Kum Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların kıyısal ve açık deniz bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Batı ve Doğu Atlantik, Hint-Pasifik ve Akdeniz'de bulunur. Türkiye'de Akdeniz, Ege ve Marmara kıyılarında yaygın olarak görülen, yerleşik ve önemli bir büyük köpekbalığı türüdür. Kıyısal alanlardaki varlığı, onu insan faaliyetlerine karşı hassas hale getirmiştir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Carcharhiniformes (Harharyaslar)
• Aile (Family):: Carcharhinidae (Harharyasgiller)
• Cins (Genus):: Carcharhinus
• Tür (Species):: Carcharhinus plumbeus (Nardo, 1827)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Ortalama 2–2.5 metre, maksimum 3 metre uzunluğa ulaşabilen büyük bir köpekbalığıdır. Vücudu diğer Harharyas türlerine göre daha sağlam ve tıknaz bir yapıdadır.
• Sırt Yüzgeci (Ayırt Edici Özellik): En belirgin özelliği, diğer türlerden ayıran çok yüksek, üçgen biçimli ve öne doğru konumlanmış birinci sırt yüzgecidir.
• Sırt Çıkıntısı: İkinci sırt yüzgeci ve ilk sırt yüzgeci arasında belirgin bir sırt çıkıntısı (interdorsal ridge) bulunur.
• Burun: Burnu kısa ve küttür.
• Renk: Sırtı genellikle grimsi kahverengi veya kurşuni (plumbeus) renkte olup, karın bölgesi beyazdır. Yüzgeç kenarlarında herhangi bir belirgin siyah leke bulunmaz.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Davranış: Göçmen bir türdür. Yaş ve cinsiyete göre ayrılmış büyük sürüler halinde seyahat edebilir. Genellikle su kolonunda aktif yüzmek yerine, deniz tabanına yakın (bentik) bölgelerde avlanır ve zaman geçirir.
• Habitat: Kumlu, çamurlu veya çakıllı deniz diplerini ve özellikle kıta sahanlıklarının sığ kısımlarını tercih eder. Limanlar, körfezler ve nehir ağızlarına yakın sular, özellikle genç bireyler için önemli yavrulama alanlarıdır.
• Diyet: Diyeti çoğunlukla dipte yaşayan kemikli balıklar (levrek, müren gibi), küçük vatozlar ve kafadanbacaklılardan (kalamar, ahtapot) oluşur.
• Üreme: Vivipar (doğurarak çoğalan) bir türdür. Yavaş büyür, geç olgunlaşır (15-20 yaş civarı) ve 8 ila 10 yavru doğurur. Bu yavaş üreme döngüsü, popülasyonlarının toparlanmasını zorlaştırır.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Yavaş yaşam döngüsü ve yavrulama alanlarının kıyısal bölgelerde olması nedeniyle küresel olarak IUCN tarafından "Hassas" (Vulnerable - VU), Akdeniz popülasyonları için ise daha büyük endişe altındadır.
• Tehditler: Eti ve özellikle yüzgeçleri için ticari balıkçılıkta (uzun olta ve dip ağları) hedef alınır. Yavrulama alanlarının kıyı gelişimi, kirlilik ve yoğun insan faaliyeti nedeniyle bozulması, türün geleceği için en büyük tehditlerden biridir.
• Ekolojik Rolü: Kıyı ekosistemlerinin en büyük yırtıcılarından biri olarak, besin zincirinin kontrolünde kritik bir rol oynar.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Rigby, C. L., Simpfendorfer, C. & M. J. H. G. P. Dulvy. (2021). Carcharhinus plumbeus. The IUCN Red List of Threatened Species 2021.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/182239485