Anguillidae

Anguillidae – Tatlısu Yılanbalıkları Familyası

(Anguilla = Latince “yılan”; Anguillidae = “yılansı balıklar”)

Denizden doğup nehirle büyüyen, karanlık akıntılarda kaybolan ve binlerce kilometre sonra yok olan bir yaşam bilmecesi.

Bilimsel Sınıflandırma

• Alem: Animalia
• Şube: Chordata
• Sınıf: Actinopterygii (Işınsal Yüzgeçliler)
• Takım: Anguilliformes (Yılanbalıkları)
• Familya: Anguillidae
• Cins: Anguilla
• Tür sayısı: 19 geçerli tür ve alt tür

Genel Özellikler

• Uzun, silindirik gövde, vücut tamamen pullarla kaplıdır (pullar küçük ve derine gömülüdür).
• Kuyrukla birleşmiş sırt ve anal yüzgeçler → tipik “yılansı” hareket kabiliyeti.
• Solungaç açıklıkları küçüktür, yüzme esnasında belirgin değildir.
• Derileri mukusla kaplıdır → avcılardan korunur, dar alanlardan geçer.
• Ağız geniştir, dişler sivri ve yırtıcıdır.
• Renk: genç bireylerde saydam (leptocephalus), yetişkinlerde sarımsı–zeytin yeşili ya da metalik gri.
• Cinsiyet farklılaşması geç olur, genellikle yaşam ortamına göre belirlenir.

Yaşam Döngüsü ve Göç

• Katadrom balıklardır → tatlı sularda büyürler, üremek için denize göç ederler.
• En tanınmış tür:
• Avrupa yılanbalığı (Anguilla anguilla)
• Türkiye’de doğal olarak Akdeniz, Karadeniz ve tatlısu havzalarında bulunur.
• Doğal yaşam döngüsü:

1. Sargasso Denizi’nde yumurtlama (Atlantik ortası)
2. Yumurtadan çıkan leptocephalus larvaları Atlantik akıntılarıyla Avrupa kıyılarına taşınır
3. Larvalar metamorf olarak "glass eel" (cam yılanbalığı) formuna geçer
4. Nehir ağızlarından iç su sistemlerine girerek "elver" ve sonra sarı yılanbalığı formunu alırlar
5. 6–20 yıl arasında tatlısuda büyüyüp gümüş yılanbalığı (silver eel) formuna geçerek tekrar okyanusa dönerler
6. Üreme sonrası ölürler – yaşamda yalnızca bir kez ürerler (semelparite)

Beslenme ve Ekolojik Rol

• Gececi ve yırtıcı balıklardır.
• Diyet: böcek larvaları, küçük balıklar, kurbağalar, kabuklular, balık yumurtaları.
• Toprak altında ve kumluk alanlarda saklanabilirler.
• Derin oyuklarda ya da su altı kök sistemlerinde dinlenirler.
• Tatlısularda üst düzey yırtıcı olarak ekosistemi dengede tutarlar.

İnsana Zararlılık Durumu

• Zararsızdır.
• Dişleri küçük balıklar için tehlikeli olsa da, insanla doğrudan temasında saldırgan değildir.
• Derisindeki mukus bazı kişilerde alerjik reaksiyon oluşturabilir (nadirdir).
• Özellikle yakalanma sırasında güçlü kas hareketiyle el yaralanmalarına neden olabilir.

Koruma Durumu ve Tehditler

• Anguilla anguilla (Avrupa yılanbalığı), IUCN’e göre "kritik tehlikede" (CR) sınıfındadır.
• En büyük tehditler:
• Barajlar ve göç yollarının kesilmesi
• Aşırı ve yasa dışı avcılık (özellikle cam yılanbalığı ticareti)
• Habitat tahribatı
• Su kirliliği ve sıcaklık değişimleri
• İklim değişikliği nedeniyle Atlantik akıntılarındaki değişimler

Kültürel ve Evrimsel Notlar

• Eski Yunan ve Roma’da doğadaki "doğmadan var olan hayvan" olarak tanımlanmışlardır.
• Aristo yılanbalıklarının “çamurdan doğduğunu” iddia etmiştir (yanlış).

1. yüzyılın ortalarına kadar nerede üredikleri tam bilinmiyordu – Sargasso Denizi keşfiyle netleşmiştir.

• Asya’da Anguilla japonica, Japon mutfağında lüks yiyecek olarak kullanılır (unagi).
• 2020 sonrası AB ve Türkiye’de cam yılanbalığı avcılığına büyük kısıtlamalar getirilmiştir.

Yanlış Bilinenler ve Efsaneler

1. Efsane: Yılanbalıkları çoğalmaz, sonsuza dek yaşar.
2. Gerçek: Üreme sonrası ölürler; yaşamda bir kez ürerler (semelpar).
3. Efsane: Yılanla akrabadır.
4. Gerçek: Adları benzer ama balıktır, sürüngen değildir.
5. Efsane: Her yıl denize göç eder.
6. Gerçek: Sadece cinsel olgunluğa ulaştığında bir kez okyanusa döner.
7. Efsane: Tatlısuda ürer.
8. Gerçek: Tüm yılanbalıkları okyanusta ürer, iç suda büyür (katadromik döngü).

Bilgi ve araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:

• Tesch, F. W. (2003). The Eel
• IUCN Red List (2024): Anguilla anguilla
• Dekker, W. et al. (2008). Worldwide decline of eel stocks
• Türkiye Su Ürünleri Enstitüsü (2022)
• Froese & Pauly, FishBase (2024)