Alopias vulpinus

Alopias vulpinus, Köpekbalıkları takımı Lamniformes içinde, Sapan Köpekbalığıgiller familyası Alopiidae'ye ait, büyük ve yaygın bir açık deniz köpekbalığı türüdür. Halk arasında Bayağı Sapan Köpekbalığı veya Bayağı Uzun Kuyruk Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, toplam vücut uzunluğunun yaklaşık yarısını oluşturan uzun, kamçı şeklindeki kuyruğuyla ünlüdür; bu kuyruk avını sersemletme yeteneği nedeniyle sapan ismini almıştır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Bayağı Sapan Köpekbalığı, dünya genelinde ılıman ve tropikal suların kıyısal ve açık okyanus bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Atlantik ve Pasifik Okyanuslarının yanı sıra tüm Akdeniz'de de bulunur. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz'deki kıyıya yakın ve açık deniz sularında görülen önemli bir yırtıcıdır. Eti ve yüzgeçleri nedeniyle ticari olarak hedeflenir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Lamniformes (Büyük Beyaz Köpekbalığı Takımı)
• Aile (Family):: Alopiidae (Sapan Köpekbalığıgiller)
• Cins (Genus):: Alopias
• Tür (Species):: Alopias vulpinus (Bonnaterre, 1788)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Oldukça büyük bir köpekbalığıdır; ortalama 4-5 metre, maksimum 5.5-6 metreye kadar uzunluğa ulaşabilir. Kuyruğunun üst lobu, toplam uzunluğun yarısını aşar.
• Kuyruk (Ayırt Edici Özellik): Kamçı benzeri, aşırı uzun ve orak şeklindeki üst kuyruk lobu türün en belirgin morfolojik özelliğidir.
• Gözler: Büyük Gözlü Sapan Köpekbalığı (A. superciliosus) türüne kıyasla daha küçük gözlere sahiptir ve gözlerin üst kısmında belirgin bir oluk bulunmaz.
• Renk: Sırtı genellikle koyu mavi veya kahverengidir. Karın kısmı beyazdır. Ayırt edici bir özellik olarak, yan taraftaki beyaz karın rengi, göğüs (pektoral) yüzgecinin tabanının üzerine doğru uzanır ve bu bölgeyi örter.
• Yüzgeçler: İlk sırt yüzgeci diğer sapan köpekbalıklarına göre biraz daha önde konumlanmıştır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Kıyısal sığlıklardan açık okyanusa kadar geniş bir alanda bulunur. Genellikle yüzeye yakın pelajik sularda yaşar ancak 550 metre derinliğe kadar da inebilir.
• Davranış: Sürü balıklarını avlarken kuyruğunu kamçı gibi kullanarak avı sersemletme veya öldürme konusunda ustalaşmıştır. Genellikle tek başına avlanır ancak bazen küçük sürüler halinde de görülebilir.
• Diyet: Diyeti neredeyse tamamen sürü halinde yaşayan küçük ve orta boy kemikli balıklardan (uskumru, ringa, sardalya) ve kalamarlardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Embriyolar, annenin ürettiği döllenmemiş yumurtaları yiyerek gelişir (oofaji). Dişi, bir doğumda sadece 2 ila 4 arasında yavru dünyaya getirir. Bu düşük üreme hızı, avcılık baskısına karşı türü son derece kırılgan hale getirir.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Büyüklüğüne rağmen düşük üreme hızı ve yoğun avcılık nedeniyle küresel olarak IUCN tarafından "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır.
• Tehditler: Ticari balıkçılık (özellikle büyük ölçekli uzun olta avcılığı) tarafından eti ve yüzgeçleri (köpekbalığı çorbası ticareti için) için hedef alınır. Yavaş üremesi, popülasyonlarının hızla toparlanmasını engeller. Bu nedenle uluslararası düzeyde avlanması düzenlenmeye çalışılmaktadır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Rigby, C. L., Walls, R. H. L., Derrick, D., D'Alberto, J., Bizzarro, J. J., & R. L. E. C. (2019). Alopias vulpinus. The IUCN Red List of Threatened Species 2019.
• Not: Bayağı Sapan Köpekbalığı, Akdeniz'de nadiren görülse de, Türkiye sularında bulunan Alopias türlerinden biridir.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/165807506