Alopias superciliosus

Alopias superciliosus, Köpekbalıkları takımı Lamniformes içinde, Sapan Köpekbalığıgiller familyası Alopiidae'ye ait, büyük, pelajik bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Büyük Gözlü Sapan Köpekbalığı veya Büyük Gözlü Uzun Kuyruk Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, vücut uzunluğunun yaklaşık yarısı kadar olan uzun, kamçı şeklindeki kuyruğu ve büyük gözleri ile karakterize edilir; bu özellikleri, onu derin su avcılığına uyumlu hale getirmiştir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Büyük Gözlü Sapan Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların açık okyanus bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Yaşamının büyük bir kısmını kıta sahanlığından uzak, derin sularda geçirir. Türkiye'nin Akdeniz ve Ege'deki açık deniz ve derin kıta yamacı sularında bulunan, nadir görülen ancak önemli bir türdür. Balıkçılık baskısı nedeniyle savunmasız durumdadır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order): Lamniformes (Büyük Beyaz Köpekbalığı Takımı)
• Aile (Family):: Alopiidae (Sapan Köpekbalığıgiller)
• Cins (Genus):: Alopias
• Tür (Species):: Alopias superciliosus (Lowe, 1841)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Büyük bir köpekbalığıdır; ortalama 3–4 metre, maksimum 4.6 metreye kadar uzunluğa ulaşabilir. Toplam uzunluğunun neredeyse yarısını kuyruğunun üst lobu oluşturur.
• Kuyruk (Ayırt Edici Özellik): Tüm sapan köpekbalıklarının karakteristik özelliği olan uzun, orak şeklinde ve kamçı benzeri bir kuyruğa sahiptir. Bu kuyruk, avını sersemletmek için kullanılır.
• Gözler (Ayırt Edici Özellik): Türün en belirgin morfolojik özelliği, başının üst kısmında konumlanmış, yanlara doğru bakan çok büyük, şişkin gözleridir. Bu büyük gözler, zayıf ışıkta (mezopelajik bölge) avlanmaya adapte olmuştur. Başının tepesinde, gözlerinin üzerinde derin bir oluk (supraorbital oluk) bulunur.
• Renk: Sırtı ve yanları menekşe grisi veya koyu kahverengidir; karın kısmı ise daha açık renklidir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Açık denizde, yüzey sularından derin sulara kadar geniş bir alanda yaşar. Tipik olarak 0 ila 500 metre arasındaki sularda bulunur, ancak daha derine de inebilir.
• Davranış: Gün boyunca derin, serin sularda kalır ve beslenmek için geceleri yüzeye yakın sulara dikey göç yapar. Kuyruğunu hızlıca çevirerek oluşturduğu şok dalgasıyla sürü halindeki küçük av balıklarını sersemletme yeteneğine sahiptir.
• Diyet: Diyeti; özellikle gece yüzeye çıkan sürü balıkları (uskumru, ringa), kalamar ve küçük kabuklulardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Embriyolar anne karnında yumurta kesesi yoluyla beslenir ve sadece 2 ila 4 yavru dünyaya getirirler. Bu düşük döl sayısı, türün popülasyon toparlanma hızının çok yavaş olmasına neden olur.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Yavaş üreme hızı, düşük doğurganlık oranı ve göçmenlik özelliği nedeniyle balıkçılık baskısına karşı çok hassastır. Küresel olarak IUCN tarafından "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır.
• Tehditler: Ticari balıkçılık (özellikle büyük ölçekli uzun olta avcılığı) tarafından eti ve değerli yüzgeçleri için hedef alınır. Açık deniz habitatı, uluslararası suların düzenlemeleri ve kota uygulamaları ile korunmaya çalışılmaktadır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Rigby, C. L., Walls, R. H. L., Derrick, D., D'Alberto, J., Bizzarro, J. J., & R. L. E. C. (2019). Alopias superciliosus. The IUCN Red List of Threatened Species 2019.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/93383009