Raja brchyura

Raja brachyura (yazım hatası olasılığına karşı brachyura olarak düzeltilmiştir), Rajiformes takımında, Rajidae familyasına (Gerçek Vatozlar) ait büyük boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında Sarı Vatoz veya Sarı Kanatlı Vatoz olarak bilinir. Adını, sırt yüzeyindeki pürüzsüz yapısından ve belirgin sarımsı-kahverengi zemin renginden alır. Boyutu ve hassas yaşam döngüsü nedeniyle, küresel olarak ve Akdeniz popülasyonu için Hassas (Vulnerable - VU) olarak sınıflandırılmıştır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Sarı Vatoz, Kuzeydoğu Atlantik Okyanusu'nun orta ve güney bölgeleri ile tüm Akdeniz'de yayılış gösterir. Türkiye'nin kıta sahanlığı sularında, özellikle Raja clavata'dan daha derin olan dış kenar bölgelerde bulunur. Büyük boyutu, onu ticari balıkçılık için hedef bir tür haline getirmiş, bu da popülasyonlarının azalmasına yol açmıştır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
Takım (Order):: Rajiformes (Vatozlar Takımı)
Aile (Family):: Rajidae
Cins (Genus): Raja
Tür (Species):: Raja brachyura (Lafont, 1873)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

Boyut: Büyük bir vatozdur. Toplam uzunluğu 1.25 metreye kadar, disk genişliği ise yaklaşık 1 metreye ulaşabilir.
Vücut Şekli: Diski belirgin bir eşkenar dörtgen (diamond) şeklindedir; burun kısmı nispeten kısa ve küttür.
Deri ve Dikenler (Ayırt Edici Özellik): Sırt yüzeyi, Dikenli Vatoz (Raja clavata)'nın aksine büyük ölçüde pürüzsüzdür. Sadece burun ucu ve kuyruk üzerinde küçük dikenler bulunabilir. Bu pürüzsüzlük, onu Raja cinsindeki diğer türlerden ayırır.
Renk ve Desen: Sırt rengi tipik olarak açık sarı-kahverengi veya kum rengindedir. Üzerinde düzensiz, dağınık küçük koyu ve açık lekeler bulunur. Bu sarımsı zemin rengi, ona "Sarı Vatoz" adını vermiştir.
Üreme Şekli: Diğer gerçek vatozlar gibi yumurta bırakır (ovipardır). Yumurta kapsülleri, büyük boyutlu ve köşeleri boynuzludur.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

Habitat: Bentiktir (dipte yaşar). Genellikle kıta sahanlığının dış kenarlarını ve üst yamaçları tercih eder. 30 metreden 400 metreye kadar olan derinliklerde, kumlu ve çamurlu zeminlerde bulunur.
Davranış: Dipte pusu kuran bir avcıdır. Kamuflaj için sarımsı zemin rengini kullanır.
Diyet: Diyeti; küçük dip balıkları, kabuklular (karidesler) ve diğer bentik omurgasızlardan oluşur.
Yaşam Döngüsü (Kritik Faktör): Büyük boyutlu vatozlar arasında yer alması nedeniyle çok yavaş büyür ve cinsel olgunluğa geç ulaşır. Bu düşük biyolojik üretkenlik, aşırı avlanma karşısında popülasyonunun toparlanmasını zorlaştırır.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

Küresel Koruma Durumu: IUCN tarafından küresel olarak "Hassas" (Vulnerable - VU) olarak sınıflandırılmıştır.
Akdeniz Popülasyonu: Akdeniz popülasyonu da, yoğun balıkçılık baskısı altında olduğu ve büyük boyutlu olması nedeniyle "Hassas" (Vulnerable - VU) statüsündedir.
Tehditler: Yaşam alanının, özellikle dip trolü ve uzun olta balıkçılığının yoğun olduğu bölgelerle çakışması, türün sıkça yan av (bycatch) olarak yakalanmasına ve hedef avcılığa maruz kalmasına neden olur. Yavaş üreme hızı, popülasyon azalmasının ana itici gücüdür.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar:
Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
Dulvy, N. K., & L. D. (2020). Raja brachyura. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
Not: Sarı Vatozun korunması, Akdeniz'deki diğer büyük ve uzun ömürlü kıkırdaklı balıklar gibi, özellikle derin kıta sahanlığı alanlarında balıkçılık yönetiminin sıkılaştırılmasını ve sürdürülebilirlik ilkelerine uygun avlanma kotalarının belirlenmesini gerektirmektedir.
Fotoğraflar: https://www.inaturalist.org/photos/349125760