Oxynotus centrina

Oxynotus centrina, Köpekbalıkları takımı Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları) içinde, Oxynotidae familyasına ait, derin denizlerde yaşayan, küçük ve morfolojik olarak oldukça benzersiz bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Domuz Köpekbalığı veya Üçgen Köpekbalığı olarak bilinir. Adını, kaba derisinden ve vücudunun neredeyse üçgen kesitli olmasından alır. Görünüşü nedeniyle dikkat çeken, yavaş hareket eden bir dip canlısıdır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Domuz Köpekbalığı, Doğu Atlantik (Britanya Adaları'ndan Senegal'e) ve tüm Akdeniz'in kıta sahanlığı ve yamacında dağınık bir dağılıma sahiptir. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz'deki derin sularında bulunan nadir ve kritik derecede tehlike altındaki türlerden biridir. Benzersiz fiziksel yapısı, onu derin deniz trolü gibi avlanma yöntemlerine karşı son derece savunmasız kılmaktadır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları)
• Aile (Family):: Oxynotidae
• Cins (Genus):: Oxynotus
• Tür (Species):: Oxynotus centrina (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Küçük bir köpekbalığıdır; maksimum 1.5 metreye ulaşır, ancak genellikle daha küçüktür.
• Vücut Şekli (Ayırt Edici Özellik): En belirgin özelliği, vücudunun kesitinin yanlardan neredeyse üçgen bir şekil almasıdır. Gövdesi şişman ve kaba görünümlüdür.
• Sırt Yüzgeçleri: Her iki sırt yüzgeci de orantısız derecede yüksek, kalın ve üçgen şekillidir. Her yüzgecin önünde, belirgin, güçlü ve keskin bir diken bulunur.
• Deri: Derisi, büyük ve kaba dermal dentiküllerle kaplıdır; bu da ona zımpara kağıdı benzeri, dikenli bir doku verir.
• Diğer Özellikler: Squaliformes takımının tüm üyeleri gibi anal yüzgeci yoktur. Ağzı küçük ve burun kısmı küt ve kısadır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Kıta sahanlığı ve üst kıta yamacının dip bölgelerinde, genellikle 60 ila 750 metre arasındaki derinliklerde yaşar.
• Davranış: Yavaş hareket eden, bentik (dipte yaşayan) bir türdür. Besin ararken dipte süzülür.
• Diyet: Diyeti; küçük dip canlıları, deniz solucanları (poliketler), küçük kabuklular ve küçük balıklardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür (10 ila 12 yavru). Yavaş üreme hızı, popülasyonlarının toparlanmasını zorlaştırır.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Benzersiz morfolojisi ve düşük üreme hızı nedeniyle derin deniz balıkçılığına karşı son derece savunmasızdır. Akdeniz'deki popülasyonu, aşırı avcılık nedeniyle IUCN tarafından "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Küresel olarak ise "Hassas" (Vulnerable - VU) olarak listelenmiştir.
• Tehditler: Yaşadığı derinliklerde yoğun olarak yapılan dip trolü balıkçılığında kolayca yan av (bycatch) olarak yakalanır. Eti ticari olarak değerli olmamasına rağmen, yakalandıktan sonra hayatta kalma olasılığı düşüktür. Akdeniz'deki popülasyonun kritik durumu, acil koruma tedbirleri gerektirmektedir.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Finucci, B. (2020). Oxynotus centrina. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
• Not: Domuz Köpekbalığının sırt yüzgeçlerinin önündeki büyük dikenler, trol ağlarından kurtulmaya çalışırken balıkçılar için ciddi yaralanma riski oluşturabilir. Bu durum, türün yakalandığında denize geri bırakılma şansını bile azaltmaktadır.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/30375790