Octopus vulgaris
Çanakkale Boğazı (Türk Boğazlar Sistemi)
Octopus vulgaris – Ortak Ahtapot / Yaygın Ahtapot
(Akdeniz'den Atlantik'e kadar yaygın olarak yaşayan, gelişmiş sinir sistemi, renk değiştirme ve şekil alma kabiliyetiyle tanınan bu tür, hem avcı hem de av konumunda önemli bir bentik yırtıcıdır ve denizlerde zekânın sembolü olarak görülür.)
Latince Adın Kökeni ve Anlamı
- Octopus: Latince octo (sekiz) + pus (ayak) → “sekiz ayaklı”
- vulgaris: “yaygın, sıradan, halk arasında bulunan”
- Anlamı: “Yaygın sekiz ayaklı deniz canlısı” – çünkü tür, ılıman denizlerin çoğunda görülür
Bilimsel Sınıflandırma
- Alem: Animalia
- Şube: Mollusca (Yumuşakçalar)
- Sınıf: Cephalopoda (Kafadan bacaklılar)
- Takım: Octopoda
- Aile: Octopodidae
- Cins: Octopus
- Tür: Octopus vulgaris Cuvier, 1797
Yayılış ve Habitat
- Coğrafi Yayılış:
- Atlantik Okyanusu, Akdeniz, Karayipler, Güney Afrika kıyıları
- Hint-Pasifik’te benzer ama farklı türlerle yer değiştirir
- Türkiye’deki Durumu:
- Ege ve Akdeniz kıyılarında yaygındır, Marmara’da daha nadirdir
- Habitat:
- 1–200 m derinlik
- Kayalık, mağaralı kıyılar; çakıllı-çamurlu dipler
- Kendine yuva yapabileceği taş aralıkları, terkedilmiş kabuklar tercih eder
Morfolojik Özellikler
- Vücut:
- Kafası (mantosu) yumuşak ve oval; ortalama 20–30 cm
- Kolları dâhil toplam boyu 1 metreye kadar ulaşabilir
- Kollar:
- 8 adet; her biri emicilerle kaplıdır
- Erkeklerde bir kol, çiftleşme sırasında sperm aktarımı için özelleşmiştir (hektokotil)
- Renk ve doku:
- Gri, kahverengi, kırmızımsı tonlar
- Renk ve doku değiştirme yeteneği: kromatoforlar, iridoforlar ve papillae sayesinde
- Gözler:
- Büyük, yatay göz bebekli; ışık ve hareket algısı güçlüdür
- Ağız:
- Merkezi kısımda gaga benzeri yapı ve radula (törpü dil) bulunur
Davranış ve Zekâ
- Zekâ:
- Öğrenme, hafıza, problem çözme, objeleri ayırt etme yeteneği
- Kamuflaj:
- Renk değiştirme + doku değiştirme + vücut pozisyonuyla mükemmel saklanma
- Savunma:
- Tehlike anında mürekkep fırlatma
- Ani kaçış (jet propulsion)
- Yuva davranışı:
- Kendine taşlardan düzenli “giriş-çıkışlı” yuva yapar
- Yuvaya taş ve kabuklar taşıyarak “kapı” oluşturabilir
- Alet kullanımı:
- Kimi bireyler hindistancevizi kabuğu veya taşla kapan oluşturabilir (kanıtlanmış alet kullanımı!)
Beslenme ve Ekosistem Rolü
- Beslenme:
- Yengeçler, midyeler, istiridyeler, balıklar
- Emici kollarıyla avı yakalar, gagayla kabuğu kırar
- Av stratejileri:
- Gece aktif
- Sessiz yaklaşma + ani saldırı (aktif yırtıcı)
- Ekosistem rolü:
- Orta düzey yırtıcı; bentik dengeyi sağlar
- Avcılar: orfoz, müren, bazı köpekbalıkları
Tıbbi ve Bilimsel Kullanım
- Sinir sistemi:
- Dağıtık yapılıdır → beynin %60’ı kolların sinir ağındadır
- Sinir hücreleri (dev aksonlar) nörofizyoloji araştırmalarında kullanılır
- Doku yenileme:
- Kopan kolunu yeniden oluşturabilir
- Biyomimetik araştırmalar:
- Robotik kollarda, yumuşak doku teknolojilerinde model organizmadır
- Mürekkep:
- Melanin içerir, antioksidan potansiyel taşır
Zehirlilik Durumu
- İnsanlar için doğrudan zehirli değildir
- Ancak:
- Ahtapot eti çiğ tüketildiğinde gıda zehirlenmesi riski taşır
- Tükürüğünde hafif paralitik etki yapabilecek nörotoksinler olabilir (özellikle küçük avlara karşı)
Ekonomik ve Kültürel Değer
- Balıkçılıkta önemli tür:
- Özellikle Ege ve Akdeniz'de dalma, paraketa ve zıpkınla avlanır
- Lezzetli ve değerlidir:
- Haşlama, ızgara, sote, zeytinyağlı olarak tüketilir
- İhracat ürünü:
- Türkiye’den özellikle İtalya ve İspanya’ya gönderilir
- Aşırı avcılık riski vardır → bazı bölgelerde stoklar azalmaktadır
Kültürel ve İlginç Bilgiler
- Antik Yunan ve Roma mitolojisinde deniz canavarı simgesi olarak yer alır
- Japon kültüründe “tako” olarak bilinir, sanatta sıkça kullanılır
- Ortaçağ denizcileri, kollarıyla gemileri batıran “kraken” efsanesini bu türle ilişkilendirmiştir
- 2010 FIFA Dünya Kupası’nda “Paul the Octopus” adlı birey, maç tahminleriyle popüler olmuştur
