Mobula mobular
Mobula mobular, Vatozlar takımı Myliobatiformes içinde, Mobulidae familyasına (Şeytan Vatozları) ait, muazzam boyutlara ulaşabilen pelajik (açık deniz) bir vatoz türüdür. Halk arasında Şeytan Vatozu veya Dev Şeytan Vatozu olarak bilinir. Adını, başının ön kısmında bulunan ve "boynuz" görünümü veren bir çift baş yüzgecinden (sefale yüzgeçler) alır. Bu tür, Akdeniz'in en büyük kıkırdaklı balığı olup, küresel olarak tehlike altındadır.
1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum
Şeytan Vatozu, Kuzeydoğu Atlantik Okyanusu'nda ve tüm Akdeniz'de yayılış gösterir. Akdeniz, bu türün üreme döngüsünün önemli bir bölümünü geçirdiği ve muhtemelen izole bir popülasyonunun bulunduğu ana yaşam alanıdır. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz açık sularında nadiren de olsa gözlemlenir. Tamamen açık denizde, yüzeye yakın bölgelerde yaşayan bir filtre besleyicidir (plankton yiyicidir).
Taksonomik sınıflandırması şöyledir:
- Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
- Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
- Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
- Takım (Order):: Myliobatiformes (Vatozlar Takımı)
- Aile (Family):: Mobulidae (Şeytan Vatozları)
- Cins (Genus): Mobula
- Tür (Species):: Mobula mobular (Bonnaterre, 1788)
2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji
- Boyut (Ayırt Edici Özellik): Disk genişliği (vücut çapı) 5.2 metreye kadar ulaşabilir, bu da onu dünyanın en büyük vatozlarından biri yapar. Ağırlığı 1 tona yaklaşabilir.
- Vücut Şekli: Geniş, kanat benzeri pektoral yüzgeçlere sahiptir; bu da ona zarif, uçan bir görünüm verir.
- Baş Yüzgeçleri (Ayırt Edici Özellik): Başının ön kısmında, besinleri ağzına yönlendirmeye yarayan, boynuz benzeri bir çift sefale yüzgeci (cephalic fins) bulunur. Bu yüzgeçler, türün "Şeytan Vatozu" olarak anılmasına neden olmuştur.
- Kuyruk: Kuyruğu incedir ancak Dasyatis türlerinin aksine, zehirli bir diken (mahmuz) taşımaz; bu, önemli bir ayırt edici özelliktir.
- Renk: Sırtı genellikle koyu mavi, siyah veya grimsi-mavidir; bu, yüzeyden bakıldığında alttan kamufle olmasını sağlar. Karnı ise parlak beyazdır.
3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar
- Habitat: Kesinlikle pelajik olup, ömrünün büyük bir bölümünü kıyı şeridinden uzakta, su sütunu içinde geçirir. Bazen beslenme sırasında veya üreme zamanlarında kıyıya yakın sulara gelebilir.
- Davranış: Aktif ve zarif bir yüzücüdür. Sık sık sudan dışarı fırlayıp taklalar atmasıyla (sıçramasıyla) bilinir; bu davranışın nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, parazitlerden kurtulmak veya iletişim kurmak olduğu düşünülmektedir.
- Diyet: Bir filtre besleyicidir. Ağzını açarak sudaki zooplanktonları ve küçük kabukluları süzerek beslenir.
- Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Üreme döngüsü çok yavaştır; dişiler genellikle 2-3 yılda bir, tek bir yavru dünyaya getirir. Bu düşük üreme hızı, popülasyonun toparlanmasını neredeyse imkansız hale getirir.
4. Koruma Durumu ve Tehditleri
- Koruma Durumu: Düşük üreme hızı ve büyük boyutunun onu balıkçılık faaliyetlerine karşı aşırı savunmasız kılması nedeniyle IUCN tarafından küresel olarak "Tehlike Altında" (Endangered - EN) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Akdeniz'de de kesinlikle koruma altındaki bir türdür. Uluslararası sözleşmelerle avlanması, satılması ve bulundurulması yasaklanmıştır.
- Tehditler: Ana tehdit, ticari balıkçılık, özellikle yüzey gırgır ağları ve fanyalı ağlar (driftnets) tarafından yan av (bycatch) olarak yakalanmasıdır. Ağlara takıldığında büyük vücutları nedeniyle kolayca boğulur veya avdan kurtulmaya çalışırken ciddi şekilde yaralanır.
Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi
- Kaynaklar:
- Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
- Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
- Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
- Notarbartolo di Sciara, G., Walls, R. H. L. & K. J. P. (2019). Mobula mobular. The IUCN Red List of Threatened Species 2019.
- Not: Şeytan Vatozu, Akdeniz'in devasa ve görkemli bir parçasıdır. Gözlemlenen popülasyon düşüşleri nedeniyle koruma çabaları hayati önem taşımaktadır ve Türkiye de bu türün korunmasında sorumluluk sahibidir.
