Maniola halicarnassus 

Maniola halicarnassus

Maniola halicarnassus (Halikarnas Esmeri / Halicarnas Brown)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Satyrinae alt familyasına ait olan Maniola halicarnassus, "Halikarnas Esmeri" veya İngilizce'de "Halicarnas Brown" olarak bilinen, sınırlı ve özel bir dağılıma sahip kelebek türüdür. Özellikle Güneybatı Türkiye'nin Ege kıyıları (Bodrum Yarımadası) ve yakınındaki Yunan adası Nisyros ile ilişkilendirilir. Bu tür, Maniola cinsindeki diğer "çayıresmeri" türlerine (örneğin Maniola jurtina ve Maniola telmessia) oldukça benzerliği nedeniyle taksonomik olarak karmaşık bir geçmişe sahiptir, ancak genital yapı farklılıkları nedeniyle ayrı bir tür olarak kabul edilmiştir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Maniola halicarnassus, orta büyüklükte, yaklaşık 40-50 mm kanat açıklığına sahip bir kelebektir. Kanat üst yüzeyinin zemin rengi koyu kahverengi veya pas kahverengisidir.

Cinsel dimorfizm (cinsiyetler arası farklılık) belirgindir:

Erkekler: Kanat üst yüzeyleri neredeyse tek renkli, koyu kahverengidir. Ön kanatların apeks kısmında siyah, belirgin bir göz beneği bulunur. Bu göz beneğinin etrafında bazen çok az turuncu renk görülebilir. Erkeklerin ön kanatlarının dibinde daha koyu bir leke (stigma) ve androkonial pulların oluşturduğu geniş, üçgen şeklinde bir cinsiyet markası bulunur.
Dişiler: Kanat üst yüzeyleri de koyu kahverengidir, ancak ön kanatlardaki turuncu lekeler daha az belirgin olabilir. Ön kanadın apeksinde bir göz beneği bulunur, ancak erkeklerinkinden çok daha büyük olabilir.

Kanat alt yüzeyi her iki cinste de benzer şekilde renklidir; arka kanatların alt yüzeyinde soluk geniş bir bant görülebilir. Dişilerde bu bant daha az belirgin olup, arka kanatta siyah göz benekleri bulunabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class): Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Satyrinae
Kabile (Tribe): Satyrini
Alt Kabile (Subtribe): Maniolina
Cins (Genus): Maniola
Tür (Species): Maniola halicarnassus (Thomson, 1990)

Bu tür, ilk olarak 1990 yılında Thomson tarafından ayrı bir tür olarak tanımlanmıştır. Daha önce Maniola telmessia veya Maniola jurtina türleriyle karıştırıldığı veya alt türü olarak kabul edildiği bilinmektedir. Ancak genital yapısındaki belirgin farklılıklar ve moleküler çalışmalar, M. halicarnassus'un ayrı bir tür olduğunu desteklemektedir.

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Maniola halicarnassus, oldukça kısıtlı bir coğrafi yayılıma sahiptir. Ana dağılım alanı, Türkiye'nin güneybatısındaki Bodrum Yarımadası (Muğla ili) ve yakınındaki Yunan adası Nisyros ile sınırlıdır.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin bildirdiğine göre, Maniola halicarnassus'un Türkiye'deki tek bilinen dağılımı Bodrum Yarımadası'dır. Bu durum, türün endemik veya çok dar bir alana özgü olma potansiyelini göstermektedir.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, genellikle çalılık alanlar ve otlaklar arasında, deniz seviyesinden yaklaşık 50 ila 100 metre yüksekliklerde bulunur. Kuru, güneşli ve açık alanları tercih eder. Larvalarının bilinen konukçu bitkileri çeşitli buğdaygiller (Poaceae) familyasından ot türleridir. Ergin kelebekler, çeşitli kır çiçeklerinden nektar alırlar.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Maniola halicarnassus'un yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur. Diğer Maniola türleriyle benzer bir yaşam döngüsüne sahip olması beklenir.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını muhtemelen konukçu bitkilerinin yapraklarına veya saplarına bırakırlar.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, buğdaygillerle beslenirler. Tırtıllar genellikle iyi kamufle olmuş, yeşilimsi veya kahverengimsi renktedir. Kışı tırtıl evresinde geçirdikleri düşünülmektedir.
Pupa: Tırtıl gelişimini tamamladığında, genellikle bitki sapları arasına veya yere yakın bir yere pupa olur.
Uçuş Zamanı (Ergin Kelebek): Maniola halicarnassus genellikle yılda tek bir döl verir. Türkiye'de Mayıs başından Ekim ayına kadar görülebilir, ancak uçuşun zirvesi genellikle yaz aylarına denk gelir.
Davranış: Bu kelebekler, hızlı ve alçak uçuşlara sahiptirler. Sıklıkla otların arasında veya çiçekler üzerinde nektar alırken görülürler. Genellikle yerel alanlarda kalırlar ve geniş mesafeler kat etmezler.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Maniola halicarnassus zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için herhangi bir toksik madde içermez. Doğrudan zehirlenme riski taşımazlar.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılları genellikle tüysüzdür ve cilt tahrişine neden oldukları gözlemlenmemiştir.
Tedavi Prosedürleri: Maniola halicarnassus ile temas sonrası herhangi bir özel tedavi prosedürü genellikle gerekmez. Çok nadiren ciltte hassasiyet görülürse, etkilenen bölgenin temizlenmesi ve kaşıntı giderici losyonların kullanılması yeterli olacaktır.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Maniola halicarnassus, ekosistemde birincil tüketici ve tozlayıcı olarak rol oynar, ancak en önemli yönü, sınırlı dağılımı nedeniyle koruma açısından kritik bir tür olmasıdır.

Ekolojik Rolü: Larvaları, konukçu bitkileri olan buğdaygillerle beslenerek bu bitkilerin doğal döngüsüne katkıda bulunurlar. Ergin kelebekler ise çiçeklerden nektar alarak yerel bitki popülasyonlarının tozlaşmasına yardımcı olurlar. Aynı zamanda, besin zincirinde diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin vurguladığı gibi, Maniola halicarnassus, IUCN Kırmızı Listesi'nde "Neredeyse Tehdit Altında (Near Threatened - NT)" olarak listelenmiştir. Bunun nedeni, türün bilinen tek bir lokasyonda (Nisyros Adası ve yakınındaki Bodrum kıyıları) bulunması, yaşam alanının 32 km² gibi küçük bir alanı kaplaması ve yayılış alanının 100 km²'den az olmasıdır. Yerleşik ve oldukça izole bir tür olması nedeniyle dışarıdan bir "kurtarma etkisi" (rescue effect) beklenmemektedir. Popülasyon eğilimi şu anda bilinmiyor olsa da, habitatın alan, kapsam ve kalitesinde sürekli bir düşüş riski bulunmaktadır. Türkiye'deki tek kayıtlı dağılımı Bodrum Yarımadası olması nedeniyle, Türkiye için de özel koruma önlemleri gerektiren hassas bir türdür.
Potansiyel Tehditler:
Habitat Kaybı ve Parçalanması: En büyük tehdit, türün yaşadığı çalılık ve otlak alanlarının kentleşme, turizm gelişmeleri, tarım arazilerine dönüştürülmesi veya ormanlaştırma gibi insan faaliyetleri nedeniyle yok olması veya bozulmasıdır. Bodrum gibi popüler bir turizm bölgesinde bu baskılar daha da artmaktadır.
Yangınlar: Kuru ve çalılık habitatlar, orman yangınlarına karşı oldukça hassastır ve yangınlar türün tüm popülasyonunu yok edebilir.
Aşırı Otlatma veya Otlatma Eksikliği: Habitatların dengeli yönetimi önemlidir. Aşırı otlatma konukçu bitkilerini yok ederken, hiç otlatma olmaması durumunda habitatın çalılıklarla kapanması da tür için olumsuz etki yaratabilir.
İklim Değişikliği: Sınırlı dağılımı ve belirli habitat tercihi nedeniyle, iklim değişikliğinin neden olabileceği kuraklık ve sıcaklık artışları türün yaşam alanlarını daha da daraltabilir.

Maniola halicarnassus'un korunması, Türkiye'nin ve genel olarak Akdeniz biyoçeşitliliğinin korunması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu türün yaşam alanlarının belirlenmesi, izlenmesi ve korunması için özel çabalar gerekmektedir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: