Lamna nasus

Lamna nasus, Köpekbalıkları takımı Lamniformes içinde, Lamnidae familyasına (Uskumru Köpekbalığıgiller) ait, büyük ve güçlü bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Dikburun Camgöz veya Ringa Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, soğuk ve ılıman sulara adaptasyonu, kuvvetli yapısı ve yüksek metabolizması (sıcakkanlılığı) ile dikkat çeker. Özellikle Kuzey Atlantik ve Akdeniz popülasyonu, aşırı avcılık nedeniyle kritik durumdadır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Dikburun Camgöz, coğrafi olarak iki ayrı popülasyon halinde dağılmıştır: Biri Kuzey Atlantik'te, diğeri ise Güney Yarımküre'dedir. Akdeniz'de nadir görülmekle birlikte, sıcaklık değişimlerine direnci sayesinde bu bölgenin ılıman sularında da bulunur. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz sularında nadir olarak rastlanmıştır. Yavaş üreme döngüsü nedeniyle, eti ve yüzgeci için yapılan avcılıktan çok ciddi zarar görmüştür.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Lamniformes (Büyük Beyaz Köpekbalığı Takımı)
• Aile (Family):: Lamnidae (Uskumru Köpekbalığıgiller)
• Cins (Genus):: Lamna
• Tür (Species):: Lamna nasus (Bonnaterre, 1788)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Büyük boyutlara ulaşan, sağlam yapılı bir köpekbalığıdır; ortalama 2.5 metre, maksimum 3.7 metre uzunluğa ulaşabilir. Vücudu, tipik bir uskumru köpekbalığı gibi mekik şeklinde ve kaslıdır.
• Burun ve Sırt Yüzgeci (Ayırt Edici Özellik): Burnu konik ve sivridir. En belirgin ayırt edici özelliği, ilk sırt yüzgecinin arka kenarında yer alan belirgin beyaz veya açık gri bir lekedir. Bu leke, türün saptanmasında kilit rol oynar.
• Kuyruk: Kuyruk sapı boyunca, ana kuyruk yüzgecinin her iki yanında belirgin bir ikincil omurga (keel) bulunur. Kuyruk yüzgeci, ay şeklinde ve güçlüdür.
• Fizyoloji: Carcharodon ve Isurus cinsleri gibi, vücut ısısını koruma (endotermi) yeteneğine sahiptir. Bu özellik, ona soğuk sularda yüksek aktivite seviyelerini koruma imkânı sağlar.
• Renk: Sırtı koyu gri veya mavimsi-gri, karın kısmı beyazdır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Tipik olarak 6 ila 18 °C arasındaki soğuk-ılıman suları tercih eder. Kıyısal bölgelerden açık okyanusa kadar geniş bir alanda bulunur ve 1.300 metre derinliğe kadar daldığı bilinmektedir.
• Davranış: Yüksek oranda göçmen bir türdür; besin kaynaklarını takip etmek için mevsimsel olarak uzun mesafeler kat eder. Hızlı ve aktif bir yırtıcıdır.
• Diyet: Diyeti; kemikli balıklar (özellikle ringa, uskumru, morina, pisi balığı) ve kalamarlardan oluşur. Ringa balığı sürülerinin yakınında bulunma eğilimi, ona "Ringa Köpekbalığı" adını vermiştir.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Embriyolar, annenin döl yatağında bulunan döllenmemiş yumurtaları yiyerek gelişir (oofaji). Dişi, bir doğumda sadece 1 ila 5 arasında, ancak nispeten büyük yavru dünyaya getirir. Cinsel olgunluğa çok geç ulaşır (13-18 yaş).

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Kuzey Atlantik ve Akdeniz popülasyonları, IUCN tarafından "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Bu, türün neslinin tükenme riskinin son derece yüksek olduğu anlamına gelir.
• Tehditler: Eti (yüksek kaliteli ve lezzetli olduğu için), yağı ve yüzgeçleri için yapılan aşırı avcılık, popülasyonun çökmesine neden olan ana etkendir. Özellikle uluslararası sulardaki uzun olta avcılığının ve ticari trol balıkçılığının yan avı (bycatch) olması büyük bir tehdittir.
• Yasal Durum: Avrupa Birliği (AB) sularında, Akdeniz de dahil olmak üzere, ticari amaçlı avlanması ve teknelerde tutulması yasaktır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Rigby, C. L., Simpfendorfer, C. & M. D. (2022). Lamna nasus. The IUCN Red List of Threatened Species 2022.
• Not: Dikburun Camgözün kritik durumu, Türkiye denizlerindeki köpekbalığı biyoçeşitliliği ve korunması açısından önemli bir göstergedir.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/261649646