Gymnura altavela

Gymnura altavela, Vatozlar takımı Myliobatiformes içinde, Gymnuridae familyasına (Kelebek Vatozları) ait, çok büyük boyutlu bir vatoz türüdür. Halk arasında Kanatlı Vatoz veya Dikenli Kelebek Vatozu olarak bilinir. Bu tür, vücut diskinin aşırı geniş, kelebek benzeri şekli ve diske göre çok kısa olan kuyruğu ile karakterize edilir; bu özellikleri onu diğer vatoz türlerinden kolayca ayırır.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Kanatlı Vatoz, Doğu ve Batı Atlantik Okyanusu'nun tropikal ve ılıman sularında, Kuzey Amerika ve Batı Afrika kıyılarından Akdeniz'e kadar geniş bir dağılıma sahiptir. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz sularında da yaşamaktadır. Kıyısal ve sığ suları tercih etmesi, onu balıkçılık faaliyetlerine karşı oldukça savunmasız bir hale getirmiştir, bu da türün popülasyonlarının düşüşünde önemli bir faktördür.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum):: Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Myliobatiformes (Vatozlar Takımı)
• Aile (Family):: Gymnuridae (Kelebek Vatozları)
• Cins (Genus): Gymnura
• Tür (Species):: Gymnura altavela (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut (Ayırt Edici Özellik): Dünyadaki en büyük vatoz türlerinden biridir. Disk genişliği (vücut çapı) 2.2 metreye kadar ulaşabilir.
• Vücut Şekli (En Önemli Özellik): Vücut diski, uzunluğunun iki katından daha fazla genişlikte olup, belirgin şekilde kelebek veya uçurtma şeklindedir. Yan yüzgeçleri (pektoral) çok uzundur ve vücuda "kanatlı" görünümünü verir.
• Kuyruk (Ayırt Edici Özellik): Diğer vatoz familyalarının aksine, kuyruğu çok kısa ve incedir; disk uzunluğundan çok daha kısadır. Kuyruğun tabanında, avcıları caydırmak için kullanılan küçük, zehirli bir diken (mahmuz) bulunur.
• Deri: Sırt yüzeyi, küçük dikenler (tüberküller) veya kemikli yumrular içerebilir, bu da ona "Dikenli" ismini kazandırır.
• Renk: Sırt rengi genellikle kahverengi, gri veya yeşilimsi tonlardadır; karın kısmı ise beyazdır.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Kıyısal ve sığ sular dahil olmak üzere kıta sahanlığının hemen hemen her yerinde, genellikle 0 ila 150 metre arasındaki derinliklerde yaşar. Kumlu ve çamurlu deniz tabanlarını tercih eder.
• Davranış: Kesinlikle bentik (dipte yaşayan) bir türdür. Geniş kanatlarını kullanarak hızlıca kuma gömülür ve kendini mükemmel bir şekilde kamufle eder.
• Diyet: Diyeti; dip balıkları (özellikle yassı balıklar) ve kabuklular (yengeçler, karidesler) gibi bentik organizmalardan oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Döl sayısı düşüktür (genellikle 4 ila 16 yavru). Büyük boyutu ve düşük döl sayısı, popülasyonun balıkçılık baskısına karşı hassasiyetini artırır.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: IUCN tarafından küresel olarak "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Özellikle Akdeniz'deki popülasyonlarının, habitat kaybı ve yoğun balıkçılık baskısı nedeniyle daha ciddi bir risk altında olduğu düşünülmektedir.
• Tehditler: Yaşadığı kıyısal sığ sular, yoğun dip trolü, fanyalı ağlar ve uzun olta balıkçılığının uygulandığı alanlardır. Bu tür, geniş gövde şekli nedeniyle ağlara kolayca takılır ve neredeyse her zaman yan av (bycatch) olarak yakalanır. Eti ticari olarak değerlendirilebilse de, ana tehdit popülasyon üzerindeki dolaylı balıkçılık baskısıdır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Dulvy, N. K., Acuña, E., & W. T. (2020). Gymnura altavela. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
• Not: Kanatlı Vatozun etkileyici genişliği, su altı fotoğrafçıları ve deniz biyologları için her zaman ilgi çekici olmuştur. Kıyısal sulardaki bu büyük kıkırdaklı balığın korunması, denizel biyoçeşitliliğimiz için hayati önem taşımaktadır.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/451317215