Engraulis encrasicolus

Engraulis encrasicolus, Sazan Balığı ve Ringa Balığı takımı Clupeiformes içinde, hamsigiller familyası Engraulidae'ye ait, küçük, pelajik bir deniz balığıdır. Halk arasında kısaca Hamsi adıyla bilinir ve özellikle Karadeniz başta olmak üzere Türkiye'deki denizel ekosistem ve balıkçılık ekonomisinin köşe taşı niteliğindedir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Avrupa Hamsisi, Doğu Atlantik, Akdeniz ve özellikle Karadeniz'de yaygın olarak bulunur. Türkiye, dünyanın en büyük hamsi avcılığı yapan ülkelerinden biridir ve hamsinin mevsimlik göçleri, Karadeniz ve Marmara Denizi kıyı bölgelerinin kültürel ve ekonomik yaşamını doğrudan belirler. Hamsi, denizel besin zincirinin alt katmanlarında yer alan, ancak hacim olarak en önemli türlerdendir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Actinopterygii (Işınsal Yüzgeçliler)
• Takım (Order): Clupeiformes (Ringamsılar)
• Aile (Family):: Engraulidae (Hamsigiller)
• Cins (Genus):: Engraulis
• Tür (Species):: Engraulis encrasicolus (Linnaeus, 1758)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Küçük bir balıktır; yetişkin bireyler genellikle 12–18 cm uzunluğa ulaşır.
• Gaga Yapısı (Ayırt Edici Özellik): Hamsilerin en belirgin özelliği, ağız yapısıdır. Burnu sivri olup, alt çenesi üst çeneden daha kısadır. Bu durum, ağzın başın altına doğru konumlanmış gibi görünmesine neden olur.
• Renk: Sırt kısmı mavi-yeşil veya grimsi renkte olup, yanları ve karnı gümüşidir. Gümüşi şeritler, diğer balıklarla (örneğin çaça) karıştırılmasını zorlaştıran belirgin bir özelliğidir.
• Vücut: İnce, narin ve yandan basık bir vücut yapısına sahiptir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Sosyal Yaşam: Hamsi, ömrünün tamamını büyük, yoğun sürüler halinde (schooling) geçirir. Bu sürü davranışı, onları hem avcılardan korur hem de göçü kolaylaştırır.
• Beslenme: Diyeti, esas olarak su kolonunda asılı duran mikroskobik organizmalar olan zooplankton ve küçük fitoplanktonlardan oluşur. Bu beslenme şekli, hamsiyi denizel besin zincirinin kritik bir bağlantısı haline getirir.
• Göç ve Yaşam Döngüsü: Karadeniz'deki hamsi popülasyonları için göç hayati öneme sahiptir. Yaz aylarında Karadeniz'in soğuk, besin açısından zengin sularında beslenir ve ürerken; kış aylarının gelmesiyle soğuktan kaçınmak ve beslenmek için daha ılık olan Boğazlar ve Marmara Denizi'ne göç ederler. Bu döngü, balıkçılık mevsiminin başlangıcını ve bitişini belirler.
• Ekolojik Rolü (Forage Fish): Hamsi, başta Lüfer, Palamut, Orkinos, Köpek Balıkları olmak üzere birçok ticari balık türü, deniz memelileri (Yunuslar) ve deniz kuşları için temel besin kaynağıdır. Hamsi popülasyonundaki bir azalma, tüm Karadeniz ekosistemini olumsuz etkileyebilir.

4. Ticari Önemi ve Koruma Durumu

• Ticari Değer: Hamsi, Türkiye'de hem taze tüketilen hem de balık unu ve yağı üretiminde kullanılan en yüksek avlanma hacmine sahip deniz ürünüdür. Yöresel mutfakların (özellikle Karadeniz mutfağı) kültürel bir simgesidir.
• Koruma Durumu: Yaygın dağılımına rağmen, aşırı avlanma ve çevresel baskılar nedeniyle popülasyonları yıllar içinde büyük dalgalanmalar göstermiştir. Bu dalgalanmalar doğrudan ticari balıkçılığı etkilemektedir.
• Tehditler ve Yönetim: Karadeniz'deki aşırı avlanma baskısı, deniz kirliliği ve küresel iklim değişikliğine bağlı deniz suyu sıcaklığındaki artışlar temel tehditlerdir. Popülasyonu korumak için, Türkiye'de her yıl bilimsel veriler ışığında av yasağı dönemleri ve asgari avlanma boy limitleri (genellikle 9 cm) belirlenmektedir. Sürdürülebilir balıkçılık yönetimi, hamsi ve ona bağımlı tüm türler için hayati önem taşır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Meriç, N. & K. A. Utku. (2007). Türkiye Deniz Balıkları ve Türleri. Türk Deniz Araştırmaları Vakfı.
• Lleonart, J. & G. Roel. (2018). Engraulis encrasicolus. The IUCN Red List of Threatened Species 2018.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/1999480