Echinorhinus brucus
Echinorhinus brucus, Köpekbalıkları takımı Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları) içinde, Echinorhinidae familyasına ait, büyük ve derin denizlerde yaşayan, nadir bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Dikenli Köpekbalığı veya Kaba Derili Köpekbalığı olarak bilinir. Adını, vücudunun her yerini kaplayan, sert ve diken benzeri dermal dişlerinden (dentikül) alır; bu özellik ona "dikenli" bir görünüm kazandırır.
1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum
Dikenli Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların kıyıdan uzak, derin deniz bölgelerinde dağınık ve kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Nadir görülen ve hakkında az bilgi bulunan bir türdür. Akdeniz'de bulunur ve burada nadir bir derin deniz canlısıdır. Türkiye'nin Akdeniz ve Ege'deki kıta yamacı boyunca uzanan derin sularında da varlığı kaydedilmiştir. Yavaş yaşam döngüsü nedeniyle, avcılık baskısına karşı oldukça hassastır.
Taksonomik sınıflandırması şöyledir:
- Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
- Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
- Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
- Takım (Order):: Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları)
- Aile (Family):: Echinorhinidae
- Cins (Genus):: Echinorhinus
- Tür (Species):: Echinorhinus brucus (Bonnaterre, 1788)
2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji
- Boyut: Büyük bir köpekbalığıdır; ortalama 2.5 metre, maksimum 3.1 metre uzunluğa ulaşabilir. Vücudu silindiriktir.
- Deri ve Dentiküller (Ayırt Edici Özellik): Türün en önemli ayırt edici özelliği, derisine rastgele dağılmış, bazen tekli bazen de küçük gruplar halinde birleşmiş olan büyük, sert ve sivri uçlu (diken benzeri) dermal dentiküllerdir. Bu yapı, derisine kaba ve dikenli bir doku verir.
- Kafa: Kafası nispeten geniş ve basıktır, burnu ise kısadır. Ağzı büyük olup, bıçak benzeri, küçük dişlere sahiptir.
- Yüzgeçler: Squaliformes takımının tüm üyeleri gibi anal yüzgeci yoktur. İki adet küçük sırt yüzgeci, vücudun çok gerisinde, kuyruğa yakın bir konumda bulunur ve önlerinde diken yoktur (Centrophoridae'den farklı olarak).
- Renk: Genellikle koyu kahverengi, gri-kahverengi veya siyahımsıdır.
3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar
- Habitat: Kıta sahanlığından kıta yamacına kadar geniş bir dikey aralıkta, tipik olarak 20 ila 900 metre arasındaki derinliklerde yaşar (çoğunlukla 200 metrenin altında). Bentopelajik (dipte ve su kolonunda) bir yaşam sürer.
- Davranış: Nispeten yavaş hareket eden bir yırtıcıdır. Aktif yüzücü olmaktan çok, dip bölgelerde pusu kurarak avlandığı düşünülmektedir.
- Diyet: Diyeti; kemikli balıklar, küçük köpekbalıkları (küçük türler), kafadanbacaklılar (kalamar) ve kabuklulardan oluşur.
- Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Üreme hızı düşüktür; dişi bir seferde 15 ila 26 arasında yavru dünyaya getirir. Yavaş gelişim süreci, popülasyonlarının toparlanmasını zorlaştırır.
4. Koruma Durumu ve Tehditleri
- Koruma Durumu: Yavaş üreme hızı ve yaşadığı derin su habitatlarındaki ticari balıkçılık baskısı nedeniyle küresel olarak IUCN tarafından "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Akdeniz'deki popülasyonunun da bu tehdit altında olduğu kabul edilir.
- Tehditler: Tarihsel olarak karaciğer yağı (skualen) için hedeflenmiştir. Günümüzde esas tehdit, yaşadığı derinlik aralığında faaliyet gösteren derin deniz trolü ve uzun olta balıkçılığı tarafından yan av (bycatch) olarak yakalanmasıdır. Nadir görülmesi ve avlanma sıklığının artması, popülasyonları üzerindeki baskıyı artırmaktadır.
Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi
- Kaynaklar:
- Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
- Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
- Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
- Finucci, B. (2020). Echinorhinus brucus. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
- Not: Dikenli Köpekbalığının derisindeki dikenler, diğer balık türlerinin derideki kıl benzeri dentiküllerinden tamamen farklı bir yapıya sahiptir ve bu türün en kolay tanınan özelliğidir.
