Dalatias licha

Dalatias licha, Köpekbalıkları takımı Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları) içinde, Dalatiidae familyasına ait, orta büyüklükte bir derin deniz köpekbalığı türüdür. Halk arasında Siyah Köpekbalığı veya Kırlangıç Köpekbalığı olarak bilinir. Bu tür, denizlerin derinliklerinde yaşar, homojen koyu rengi ve biyolüminesans (ışık saçma) yeteneğiyle öne çıkar.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Siyah Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların kıyıdan uzak, derin deniz bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Popülasyonları genellikle dağınıktır. Akdeniz'de bulunur ve burada önemli bir derin deniz köpekbalığı türüdür. Türkiye'nin Akdeniz ve Ege'deki kıta yamacı boyunca uzanan derin sularında da varlığı kaydedilmiştir. Derin deniz balıkçılığının hedef türü veya yan avı olması nedeniyle popülasyon baskısı altındadır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
• Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
• Takım (Order):: Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları)
• Aile (Family):: Dalatiidae
• Cins (Genus):: Dalatias
• Tür (Species):: Dalatias licha (Bonnaterre, 1788)

2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji

• Boyut: Orta büyüklükte bir köpekbalığıdır; ortalama 1.4 metre, maksimum 1.8 metre uzunluğa ulaşır. Gövdesi kalın, silindirik ve küt uçludur.
• Renk (Ayırt Edici Özellik): Vücudu, tek tipte koyu kahverengi veya siyah renktedir; bu da ona Siyah Köpekbalığı adını verir.
• Dişler: Ağız yapısı avlanma tarzına göre özelleşmiştir: Alt çenede büyük, geniş, üçgen ve testere gibi tırtıklı dişler bulunurken, üst çenede ise daha küçük ve sivri dişler vardır.
• Yüzgeçler: Squaliformes takımının diğer üyeleri gibi anal yüzgeci yoktur. Sırt yüzgeçlerinin her ikisi de küçüktür ve önlerinde diken bulunmaz (bu özellik Centrophoridae familyasından ayrılmasını sağlar).
• Biyolüminesans (Eşsiz Özellik): Köpekbalığının karnı ve yan kısımları, fotofor adı verilen ışık saçan organlarla kaplıdır. Bu, türün derin denizlerde kamuflaj için kullandığı (karşı-ışıklandırma, counter-illumination) bir özelliktir.

3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar

• Habitat: Kıta sahanlığının dış kenarı ve kıta yamaçları boyunca, tipik olarak 200 ila 1500 metre arasındaki derinliklerde yaşar. Bentopelajik (dip ve su kolonu) bir yaşam sürer.
• Davranış: Yavaş hareket eden, güçlü bir avcıdır. Genellikle tek başına avlanır. Keskin alt dişleri, kendinden daha büyük avların etini kesmek için dahi kullanılabilir.
• Diyet: Diyeti; kemikli balıklar (özellikle derin su türleri), kabuklular, kafadanbacaklılar (kalamar) ve diğer köpekbalıklarından oluşur.
• Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Bir doğumda genellikle 10 ila 16 arasında nispeten az sayıda yavru dünyaya getirir. Üreme hızı çok düşüktür.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Yavaş üreme hızı, uzun ömrü ve yaşadığı derin su habitatlarındaki ticari balıkçılık faaliyetleri nedeniyle küresel olarak IUCN tarafından "Hassas" (Vulnerable - VU) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Akdeniz'deki popülasyonunun da bu düzeyde veya daha fazla risk altında olduğu kabul edilir.
• Tehditler: Tarihsel olarak, karaciğerindeki yüksek yağ içeriği (özellikle skualen yağı) nedeniyle hedef alınmıştır. Günümüzde ise esas tehdit, derin deniz trolü ve uzun olta balıkçılığının yan avı (bycatch) olarak yakalanmasıdır. Derin deniz habitatlarının keşfi ve sömürülmesi, tür üzerindeki baskıyı artırmıştır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
• Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
• Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
• Finucci, B. (2020). Dalatias licha. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
• Not: Siyah Köpekbalığının karın bölgesindeki ışık yayan organlar, derin denizlerde dikey göçmen avların gölgelerini gizlemesine yardımcı olan etkili bir kamuflaj yöntemidir.
• Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/photos/443106146