Craniforma

Craniiforma, Kollarayaklılar (Brachiopoda) şubesinin küçük ancak evrimsel açıdan oldukça önemli bir sınıfıdır. Bu sınıf, eskiden menteşesiz kollarayaklılar grubunda yer alsa da, benzersiz kabuk yapısı ve deniz tabanına tutunma şekli nedeniyle ayrı bir sınıf olarak kabul edilmiştir. Craniiforma üyeleri, Kambriyen Dönemi'nden bu yana varlıklarını sürdüren, hayatta kalmayı başarmış eski bir hattı temsil ederler.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Craniiforma'nın en belirgin özelliği, alt kabuklarının (ventral valf) deniz tabanına veya kayalara doğrudan çimentolanarak (yapıştırılarak) sabitlenmesidir. Bu sabit yaşam tarzı, onları diğer birçok kollarayaklıdan ayırır.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

• Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
• Şube (Phylum): Brachiopoda (Kollarayaklılar)
• Sınıf (Class): Craniiforma

Coğrafi Dağılım ve Yayılış Alanları

Craniiforma türleri, çoğunlukla kayalık ve sert deniz tabanlarının bulunduğu sığ kıyı sularında ve bazen de derin sularda yayılış gösterir.

• Habitat Tercihi: Sert substratlar (kayalar, mercanlar veya eski kabuklar) üzerine doğrudan yapışarak yaşarlar.

2. Fiziksel ve Biyolojik Özellikler

• Kabuk (Valf) Yapısı ve Tutunma:
• Kabuklar, kalsiyum karbonat veya kalsiyum fosfat ve kitin karışımından oluşur.
• Alt Kabuk (Ventral Valf): Bu kabuk, yaşam boyunca substrata tamamen yapışıktır (çimentolanmıştır) ve yassı bir görünüme sahiptir.
• Üst Kabuk (Dorsal Valf): Bu kabuk ise, alt kabuktan bağımsızdır ve onu kapak gibi örter.
• Menteşe Eksikliği: Rhynchonellata'nın aksine, Craniiforma üyelerinde valfleri birbirine kilitleyen diş ve yuva (menteşe) bulunmaz. Kabukları açıp kapama işlemi yalnızca kaslar aracılığıyla gerçekleştirilir.
• Pedikül Eksikliği: Ergin bireylerde, deniz tabanına bağlanmayı sağlayan pedikül (sap) organı bulunmaz.
• Lophophore: Canlı, iki kabuğun arasında yer alan lophophore organını kullanarak sudaki planktonları ve küçük parçacıkları filtreleyerek beslenir.

3. Ekolojik ve Paleontolojik Önemi

• Ekolojik Rolü: Craniiforma, sert zeminli denizel ekosistemlerde, mercan resifleri ve kayalık kıyılar gibi yerlerde filtre edici olarak önemli bir rol oynar. Suda asılı duran partikülleri temizleyerek su kalitesine dolaylı olarak katkıda bulunurlar.
• Paleontolojik Önemi: Bu sınıfın üyeleri, Kollarayaklılar şubesinin en eski ve en istikrarlı hatlarından birini temsil eder. Fosilleri, jeolojik zaman ölçeklerinde büyük bir dayanıklılık sergileyerek, denizel ortamların tarihini inceleyen paleontologlar için değerli bilgiler sunar.

4. Koruma Durumu ve Tehditleri

• Koruma Durumu: Craniiforma familyası genel olarak küresel bir tehdit altında olmasa da, yerel popülasyonları hassas olabilir.
• Tehditler: Yaşam alanları olan kıyı ve kayalık deniz tabanlarının kirlenmesi, sedimentasyon artışı ve okyanus asitlenmesi, kabuk yapısı üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle bu canlılar için potansiyel riskler taşır.

Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi

• Kaynaklar:
• Williams, A., Carlson, S. J., & Brunton, C. H. C. (1997). Craniiforma. In Treatise on Invertebrate Paleontology, Part H, Brachiopoda (Revised), Vol. 1. Geological Society of America and University of Kansas Press.
• Lüter, C., & R. L. C. L. R. (2007). Morphology of the lophophore in the living brachiopod Novocrania anomala (O.F. Müller) and phylogenetic implications. Journal of Morphology, 268(7), 585-602.
• Emig, C. C. (2003). Ecology of Recent and Fossil Inarticulated Brachiopods. International Symposium on Brachiopods.

Fotoğraf: https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Craniata#/media/File:PetrocraniaOrdovician.jpg