Cetorhinus maximus
Cetorhinus maximus, Köpekbalıkları takımı Lamniformes içinde, Cetorhinidae familyasına ait, dünyanın en büyük ikinci balık türü olan devasa bir köpekbalığıdır. Halk arasında Dev Köpekbalığı olarak bilinir ve ismini de boyutundan alır. Yavaş hareket eden, planktonla beslenen bir filtre besleyicidir ve insana karşı tamamen zararsızdır.
1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum
Dev Köpekbalığı, dünya genelinde ılıman ve soğuk-ılıman suların kıyısal ve açık deniz bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Atlantik ve Pasifik Okyanuslarının yanı sıra Akdeniz'de de bulunur. Akdeniz'deki varlığına rağmen, burada çok nadir görülür ve popülasyonu düşüktür. Türkiye'nin Ege ve Akdeniz sularında nadiren de olsa derinlerden yüzeye çıktığı dönemlerde rastlanabilir.
Taksonomik sınıflandırması şöyledir:
- Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
- Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
- Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
- Takım (Order):: Lamniformes (Büyük Beyaz Köpekbalığı Takımı)
- Aile (Family):: Cetorhinidae
- Cins (Genus):: Cetorhinus
- Tür (Species):: Cetorhinus maximus (Gunnerus, 1765)
2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji
- Boyut: Dünyanın en büyük ikinci balığıdır. Ortalama 6–8 metre, maksimum 12 metre ve hatta daha uzun boylara ulaşabilirler.
- Ağız ve Solungaçlar (Ayırt Edici Özellik): Beslenmek için devasa bir şekilde açılabilen bir ağıza sahiptir. En belirgin özelliği ise, kafanın neredeyse etrafını saran, son derece büyük ve uzun solungaç yarıklarıdır. Bu yarıklar, Dev Köpekbalığı'nın tek bir saatte binlerce tona varan suyu filtrelemesini sağlar.
- Dişler: Planktonla beslenmesine uygun olarak, ağzında büyük ve keskin dişler yerine, çok sayıda küçük, geriye dönük kanca şeklinde dişler bulunur.
- Vücut ve Renk: Vücudu sağlam ve koniktir; burun kısmı sivri uçlu değildir. Rengi genellikle koyu gri, kahverengi veya siyaha yakındır ve sıklıkla düzensiz koyu lekelere sahiptir.
3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar
- Habitat: Kıyısal sığ sulardan (planktonun bol olduğu) açık okyanusun derinliklerine kadar geniş bir alanda yaşar. 1.000 metreye kadar derinliklere daldığı tespit edilmiştir.
- Davranış: Aktif bir göçmen türdür ve mevsimsel olarak besin kaynaklarını takip ederek uzun mesafeler kat eder. Beslenirken yavaşça yüzer ve ağzını sonuna kadar açarak sudaki zooplanktonu süzer. Yüzeyde yavaşça süzülerek beslenmesi, ona "Basking Shark" (Güneşte Keyif Yapan Köpekbalığı) adını vermiştir. Kış aylarında daha derin sulara iner ve metabolizmasını yavaşlatarak kış uykusuna benzer bir döneme girer.
- Diyet: Tamamen zooplankton (küçük kabuklular, larvalar vb.) ile beslenir.
- Üreme: Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Dünyanın en uzun hamilelik sürelerinden birine sahip olduğu düşünülmektedir (tahminen 3 yıla kadar). Cinsel olgunluğa çok geç ulaşır (20 yaşından sonra). Bu son derece yavaş üreme döngüsü, türün popülasyon toparlanma hızını neredeyse sıfıra indirmektedir.
4. Koruma Durumu ve Tehditleri
- Koruma Durumu: Son derece yavaş üreme hızı, uzun ömrü ve tarihsel olarak yoğun avcılık geçmişi nedeniyle küresel olarak IUCN tarafından "Tehlike Altında" (Endangered - EN) kategorisinde sınıflandırılmıştır. Bu durum, türün neslinin tükenme riskinin çok yüksek olduğu anlamına gelir.
- Tehditler: Tarihsel olarak, özellikle karaciğerindeki yüksek yağ içeriği (yakıt ve sanayi yağı için) ve yüzgeçleri için yoğun avlanmıştır. Günümüzde ise esas tehdit, balıkçılık ekipmanlarına (özellikle trol ağları ve uzun oltalar) takılarak yan av (bycatch) olarak yakalanmasıdır. Tekne çarpışmaları da bir risk faktörüdür.
Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi
- Kaynaklar:
- Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
- Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
- Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
- Rigby, C. L., Simpfendorfer, C. & M. D. (2022). Cetorhinus maximus. The IUCN Red List of Threatened Species 2022.
- Not: Dev Köpekbalığının zararsızlığına rağmen, denizciler için büyük bir tehlike yaratabileceği sanılıyordu ve bu da geçmişte popülasyonlarının hızla azalmasına neden oldu.
