Centrophorus granulosus
Centrophorus granulosus, Köpekbalıkları takımı Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları) içinde, Centrophoridae familyasına ait, orta büyüklükte, derin denizlerde yaşayan bir köpekbalığı türüdür. Halk arasında Büyük Derin Su Köpekbalığı veya Granüllü Dikenli Köpekbalığı olarak bilinir. Adını, hem dikenli köpekbalığı ailesine özgü dikenli yüzgeçlerinden hem de derisinin üzerindeki tanecikli (granüler) yapıdan alır.
1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum
Büyük Derin Su Köpekbalığı, dünya genelinde tropikal ve ılıman suların kıyıdan uzak, derin deniz bölgelerinde kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Yaşamını okyanusun derinliklerinde sürdürür. Akdeniz'de nadir bulunan bir türdür ve popülasyonu aşırı avcılık nedeniyle büyük ölçüde azalmıştır. Türkiye'nin Akdeniz ve Ege'deki derin kıta yamacı sularında nadiren de olsa derin deniz balıkçılığı sırasında rastlanabilen bir türdür. Yavaş üreme hızı nedeniyle savunmasız durumdadır.
Taksonomik sınıflandırması şöyledir:
- Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
- Şube (Phylum): Chordata (Kordalılar)
- Sınıf (Class):: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar)
- Takım (Order):: Squaliformes (Dikenli Köpekbalıkları)
- Aile (Family):: Centrophoridae
- Cins (Genus):): Centrophorus
- Tür (Species):: Centrophorus granulosus (Bloch & Schneider, 1801)
2. Fiziksel Özellikler ve Morfoloji
- Boyut: Orta büyüklükte bir köpekbalığıdır; ortalama 1 metre, maksimum 1.7 metre uzunluğa ulaşır.
- Gözler (Ayırt Edici Özellik): Derin deniz yaşamına adaptasyon olarak çok büyük, yeşilimsi renkli gözlere sahiptir.
- Deri ve Yüzgeçler: Derisi, türe özgü, küçük granüllü (tanecikli) dentiküllerle kaplıdır; bu ona pürüzlü ve mat bir görünüm verir. Squaliformes takımının diğer üyeleri gibi anal yüzgeci yoktur. Her iki sırt yüzgecinin de önünde keskin, sağlam birer diken bulunur.
- Karaciğer: Derin suda nötr yüzdürme sağlamak için yağ açısından zengin (yüksek skualen içeriği) büyük bir karaciğere sahiptir.
- Renk: Genellikle kahverengimsi-gri veya koyu gridir; genç bireylerde yüzgeç kenarları daha açık renkli olabilir.
3. Ekolojik ve Biyolojik Davranışlar
- Habitat: Kıta sahanlığının dış kenarı ve kıta yamacında, genellikle 100 ila 1400 metre arasındaki derinliklerde yaşar. Bentopelajik (hem dipte hem de su kolonunda) bir yaşam sürer.
- Davranış: Nispeten yavaş hareket eden ve enerjisini koruyan bir derin deniz avcısıdır.
- Diyet: Diyeti; kemikli balıklar (özellikle derin su balıkları), kalamarlar ve diğer küçük derin deniz kabuklularından oluşur.
- Üreme (Çok Düşük Hız): Yumurtadan çıkan yavruları doğurur (ovovivipar). Cinsel olgunluğa geç ulaşır ve üreme oranı son derece düşüktür; dişi genellikle bir seferde sadece tek bir yavru doğurur. Bu düşük döl sayısı, türün toparlanma yeteneğini neredeyse yok eder.
4. Koruma Durumu ve Tehditleri
- Koruma Durumu: Son derece yavaş üreme hızı ve yaşadığı derin su habitatlarındaki yoğun balıkçılık nedeniyle kritik tehlike altında bir türdür. Akdeniz popülasyonu, IUCN tarafından "Kritik Tehlike Altında" (Critically Endangered - CR) kategorisinde listelenmiştir. Küresel olarak ise "Hassas" (Vulnerable - VU) olarak sınıflandırılmıştır.
- Tehditler: Tarihsel olarak ve günümüzde, yüksek skualen içeriği nedeniyle karaciğer yağı elde etmek için yoğun bir şekilde hedeflenmiştir. Yaşadığı derinlik aralığı, derin deniz trolü ve uzun olta balıkçılığı ile çakışır ve bu balıkçılık faaliyetlerinin yan avı (bycatch) olarak yakalanır. Bu bölgedeki popülasyonun çökmesi, esas olarak bu ticari avcılığın sonucudur.
- Yasal Durum: Hassasiyeti nedeniyle, Avrupa Birliği ve diğer bölgesel yönetim organları tarafından birçok bölgede avlanması, karaya çıkarılması ve teknelerde tutulması yasaklanmıştır.
Araştırma: Ahmet Taşçı Yaban Hayatı Bilimcisi
- Kaynaklar:
- Compagno, L. J. V. (1984). FAO Species Catalogue. Vol. 4. Sharks of the World. FAO Fisheries Synopsis No. 125, Vol. 4, Part 2.
- Froese, R. and D. Pauly. Editors. (2024). FishBase. World Wide Web electronic publication.
- Serena, F. (2005). Field Identification Guide to the Sharks and Rays of the Mediterranean and Black Sea. FAO.
- Finucci, B. (2020). Centrophorus granulosus. The IUCN Red List of Threatened Species 2020.
- Not: Büyük Derin Su Köpekbalığı gibi derin deniz türlerinin korunması, denizlerimizin biyolojik zenginliğini ve fonksiyonel bütünlüğünü sürdürmek için kritik öneme sahiptir.
Fotoğraf: https://www.inaturalist.org/observations/151881999
