Aglais urticae

Aglais urticae (Isırgan Kelebeği / Small Tortoiseshell)

Nymphalidae (Nimfalitler) familyasının Nymphalinae alt familyasına ait olan Aglais urticae, parlak turuncu-kırmızı kanatları ve belirgin siyah-sarı-mavi benekleriyle tanınan yaygın ve popüler bir kelebek türüdür. Halk arasında "Isırgan Kelebeği" veya İngilizce'de "Small Tortoiseshell" olarak adlandırılır. Palearktik biyocoğrafik bölgesinde geniş bir yayılıma sahiptir ve soğuk kışlara dayanıklılığıyla bilinir.

1. Genel Bilgiler ve Taksonomik Konum

Aglais urticae, yaklaşık 45-62 mm kanat açıklığına sahip, orta büyüklükte bir kelebektir. Kanat üst yüzeyinin ana rengi parlak turuncu-kırmızıdır. Ön kanatların ön kenarında, dönüşümlü olarak yer alan büyük siyah ve sarı lekeler bulunur. Ayrıca her bir ön kanatta üç adet belirgin siyah nokta, arka kanatta ise mavi renkli, siyah halkalı göz benekleri yer alır. Kanatların dış kenarları dişli bir yapıya sahiptir ve bu kenarlar boyunca koyu renkli bir bant bulunur. Kanat alt yüzeyi ise daha mat ve koyu kahverengi tonlarında olup, kamufle edici bir desene sahiptir.

Cinsel dimorfizm belirgin değildir; erkekler ve dişiler benzer görünümdedir, ancak dişiler genellikle erkeklerden biraz daha büyük olabilir.

Taksonomik sınıflandırması şöyledir:

Âlem (Kingdom): Animalia (Hayvanlar)
Şube (Phylum): Arthropoda (Eklembacaklılar)
Sınıf (Class):şimdilik Insecta (Böcekler)
Takım (Order): Lepidoptera (Kelebekler ve Güveler)
Aile (Family): Nymphalidae (Nimfalitler)
Alt Aile (Subfamily): Nymphalinae
Cins (Genus): Aglais
Tür (Species): Aglais urticae (Linnaeus, 1758)

Coğrafi Dağılım ve Yaşam Alanları

Aglais urticae, Avrupa ve Asya'nın ılıman bölgelerinden Japonya'ya kadar uzanan geniş bir Palearktik dağılıma sahiptir. Kuzeyde Arktik bölgelerine kadar ulaşırken, güneyde Kuzey Afrika'nın dağlık kesimlerinde ve Türkiye'de de görülür.

Türkiye'deki Dağılımı: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre, Aglais urticae Türkiye'nin hemen her bölgesinde, deniz seviyesinden dağlık alanlara (2500-3000 metreye kadar) kadar geniş bir yükseklik aralığında yaygın olarak görülen bir türdür. Özellikle kırsal ve kentsel alanlarda, bahçelerde, parklarda, orman kenarlarında ve yol kenarlarında sıkça rastlanır.
Habitat Tercihi: Bu kelebek, açık ve güneşli habitatları, çiçekli çayırları, bahçeleri, parkları, tarlaları, orman açıklıklarını ve çalılık alanları tercih eder. Larvalarının ana ve neredeyse tek konukçu bitkisi Isırgan Otu (Urtica dioica ve Urtica urens) türleridir. Ergin kelebekler, ısırgan otu çiçekleri de dahil olmak üzere birçok farklı çiçekten (papatyagiller, yonca, kelebek çalısı vb.) nektar alırlar.

2. Yaşam Döngüsü ve Davranışsal Özellikler

Aglais urticae'nin yaşam döngüsü, yumurta, larva (tırtıl), pupa (krizalit) ve ergin (kelebek) evrelerinden oluşur. Bu tür, özellikle kış uykusu (hibernasyon) davranışı ile dikkat çeker.

Yumurta: Dişi kelebekler yumurtalarını, ısırgan otu yapraklarının alt yüzeyine büyük kümeler halinde (genellikle 80-100 adet) bırakırlar. Yumurtalar yeşilimsi sarı renktedir.
Larva (Tırtıl): Yumurtadan çıkan larvalar, siyah renkli olup, üzerinde sarı benekler ve dallanmış dikenler bulunur. Grup halinde yaşarlar ve ısırgan otu yapraklarını yoğun bir şekilde tüketirler, bu da yapraklarda iskeletleşmeye benzer bir görüntü oluşturur. Tırtıllar, ısırgan otunun yakıcı tüylerine karşı dirençlidir.
Pupa: Olgunlaşan tırtıllar, ısırgan otunun yakınına, bir çitin üzerine veya bir duvara baş aşağı asılarak pupa evresine geçerler. Pupalar genellikle grimsi veya yeşilimsi kahverengi olup, üzerinde metalik parıltılar bulunabilir.
Ergin Kelebek: Aglais urticae, iklim koşullarına bağlı olarak yılda birden fazla döl verebilir (genellikle 2-3 döl). İlkbahardan sonbahara kadar gözlemlenebilirler. En belirgin özelliklerinden biri, ergin kelebeklerin kışı hiberne (kış uykusu) ederek geçirmesidir. Genellikle garajlar, ahırlar, odunluklar veya boş binalar gibi korunaklı, serin ve karanlık yerlerde kış uykusuna yatarlar. İlkbaharda havalar ısındığında ortaya çıkar ve aktifleşirler.
Davranış: Bu kelebekler hızlı ve güçlü bir uçuşa sahiptirler. Sıklıkla güneşlenmek için çiçeklere veya yapraklara konarlar. Nektar kaynakları açısından geniş bir yelpazeye sahiptirler. Kış uykusu öncesinde ve sonrasında besin depolamak için yoğun bir şekilde nektar ararlar.

Zehir Durumu, Alerji Durumu ve Tedavi Prosedürleri

Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi'nin belirttiğine göre:

Zehir Durumu: Aglais urticae zehirli değildir. Hem ergin kelebekler hem de tırtılları insanlar için toksik madde içermez. Larvalarının ısırgan otu ile beslenmesi, onların kendilerini korumak için kimyasal salgılamalarına yol açmaz.
Alerji Durumu: Bu kelebek türünün veya tırtıllarının insanlar için bilinen ciddi alerjik reaksiyonlara neden olduğuna dair yaygın bir kayıt bulunmamaktadır. Tırtılların vücutlarındaki dikenler doğrudan temas halinde hafif bir fiziksel tahrişe neden olabilir, ancak bu durum genellikle geçicidir ve ciddi değildir.
Tedavi Prosedürleri: Isırgan kelebeği veya tırtılı ile temas sonrası ciltte hafif bir irritasyon görülürse, etkilenen bölgenin sabun ve suyla temizlenmesi genellikle yeterlidir. Kaşıntı veya rahatsızlık devam ederse, eczaneden temin edilebilecek kaşıntı giderici kremler veya losyonlar kullanılabilir. Ciddi bir tıbbi müdahaleye genellikle gerek duyulmaz.

3. Ekolojik Rolü ve Koruma Durumu

Aglais urticae, ekosistemde hem birincil tüketici hem de önemli bir tozlayıcı olarak rol oynar.

Ekolojik Rolü: Larvaları, özellikle ısırgan otu popülasyonlarının kontrolünde rol oynar. Ergin kelebekler ise ilkbahardan sonbahara kadar çiçeklerden nektar alarak önemli bir tozlayıcı görevi üstlenirler. Bu, özellikle ilkbaharın erken dönemlerinde, diğer tozlayıcıların henüz aktif olmadığı zamanlarda bitkilerin tozlaşması için kritik olabilir. Aynı zamanda, kuşlar ve diğer böcekçil hayvanlar için besin kaynağıdırlar.
Koruma Durumu: Küresel ölçekte, Aglais urticae genellikle en az endişe verici (Least Concern) türler arasında yer almaktadır. Geniş yayılış alanı, farklı habitatlara uyum yeteneği ve bol miktarda bulunan konukçu bitkisi (ısırgan otu) sayesinde popülasyonları genellikle stabil ve güçlüdür.
Potansiyel Tehditler: Tür için genel bir tehdit bulunmamaktadır. Ancak, yerel ölçekte habitatların yoğun tarım uygulamaları, pestisit kullanımı (özellikle böcek ilaçları), bahçelerdeki ısırgan otlarının kontrolsüz bir şekilde temizlenmesi veya yaşam alanlarının parçalanması gibi faktörler popülasyonları olumsuz etkileyebilir. Yine de, türün yüksek adaptasyon kabiliyeti ve konukçu bitkisinin yaygınlığı, bu tehditlerin genel popülasyon üzerindeki etkisini minimize etmektedir.

Bilgi ve Araştırma: Ahmet Taşçı – Yaban Hayatı Bilimcisi

Kaynaklar: