Gezegenimizin denizleri ve okyanusları ısırıcı, elektrik şokları veren ve zehirli canlılarla doludur. İnsanlar çok sayıda potansiyel olarak tehlikeli canlılar tarafından istila edilmiş bir dünyada yaşamaktadırlar. Gerçek şu ki sadece birkaç durumda bu hayvanlar kasten saldırır: Bilgisizlik ve dikkatsizliğin birleşimi. Böyle olunca kazalar kaçınılmaz oluyor. Bu balıkların avı olmadığımızı göz önünde bulundurmalıyız. Şu sorunun cevabını çok iyi bilmeliyiz: Bu hayvanlar bize kasten mi saldırıyorlar yoksa biz mi tetikliyoruz?
Dikenli balıklar, aktif olarak zehirli hayvanlar olarak kategorilendirilir. Bu zehri kendilerini savunmak ve/veya avlarını yakalamak için kullanırlar.
KORUNMA TEDAVİDEN DAHA İYİDİR
Plaja gittiğinizde, dalış yaparken olası yaralanmaları önlemek için bazı ipuçları vardır. Zehirli balıklardan ve diğer deniz hayvanlarından kaçınmak için faydalıdırlar. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
*Sahilde Önlem
-Gideceğiniz yerde zehirli hayvan olup olmadığı hakkında bilgi almak.
-Bilmediğin hiçbir şeye dokunmamak.
-Adımına dikkat etmek (karaya vurmuş Deniz kestaneleri veya balıklar olabilir)
Not: Gece yüzmek daha fazla risk getirir.
-Avustralya gibi potansiyel olarak tehlikeli, faunalı sularda ve denizanaları ile dolu sularda tam vücut neopren kıyafetler kullanmak.
-Dibe yakın -kum, kayalar veya resiflerin varlığından bahsediyoruz- yüzmememek.
*Dalış Sırasında Önleme
Hiçbir şeye dokunmamak için yüzdürülebilirliğinizi kontrol etmek. Sephiyenizi iyi ayarlamak ya da eldiven kullanmak (eldiven kullanımı derisi dikenli canlılardan sizi korumaz, fakat kurt benzeri canlılardan koruyabilir).
-Görüş olmayan sularda ellerinizi boşlukların, çatlakların veya deliklerin içine sokmamak.
-Canlılarla temas yaşarsanız derhal kaçabilecekleri şekilde davranmak.
-Balıkları beslememek.
-Su altında gördüğünüz nesnelere dokunmamak (kablo,ne olduğu belirsiz aletler, ağ ve metal parçalar).
ZEHİRLİ AKDENİZ BALIKLARI
Myliobatiformes
Açıklama:
Onlar kırbaç gibi kuyruklara sahip canlılardır. Vücutları düzleşir dairesel veya rhomboidal bir şekle sahiptir. Derin bir yara oluşturabilecek tek zehirli balık türleridir. Zehirli dikenler; kuyruğun üst kısmına, familyanın tür yapısına göre farklı şekil, boyut ve pozisyonlarda olabilirler. Genellikle deniz tabanında ve sudaki çamur yapılarının içinde gömülüdürler. Bu nedenle kazaların çoğu istemsiz vücut hareketleri sonucunda gerçekleşir.
Tehlike:
İğne kuyruğun en uç kısmında yer alır. Bu da geniş bir uzanmaya izin verir, ancak sadece savunma için bir silah olarak kullanılır. İğne sert ve kenarları kancalıdır. Zehir, kalp kaslarına etki edebilen bileşenlerden oluşur. Yaraya ek olarak, belirtiler şunlardır: Bulantı, ishal, kusma, terleme, dolaşım bozuklukları ve anksiyete.
Akdeniz Türleri:
Akdeniz'de iki zehirli tür vardır: Kaba Kuyruklu vatoz, diğer adıyla Rina baligi (Dasyatis centroura) ve Dikenli vatoz (Dasyatis pastinaca). 210 cm boyunda olabilirler, rhomboidal bir şekle sahiplerdir. Kaba Kuyruklu vatozlarda sırtın orta kısmında ve kuyrukta kemik tüberkülleri vardır. Kabuklular, kafadanbacaklılar ve küçük balıklarla beslenen bu canlılar, kıyı sularında bolca yaşarlar. Öte yandan, kıyı sularında da yaşayan Dikenli vatozun sırtında kemikli tüberküller olmayan kuyruk bulunur.
Scorpaenidae (İskorpitgiller)
Açıklama:
Sağlam bir gövdeye sahip olan Scorpaenidae balıklarının büyük göğüs yüzgeçleri vardır. Büyük bir kafa yapısına sahiptir. Rengi kahverengi, kırmızımsı ve düzensiz olabilir.
Tehlike:
Türlerin çoğu kayaların üzerinde veya mercanların arkasında yaşar, bu nedenle riskli türlerdir. Bu türleri dikkatle bakmadan görmek neredeyse imkansızdır. Zehir miktarına göre solunumda bir azalma ve akciğer arterlerinde krampların artışı görülebilir. Dorsal yüzgecin önüne yerleştirilen sert dikenler, anal yüzgecin ilk üçü ve ventral yüzgeçlerin ilk iki tanesi zehirlidir.
Akdeniz Türleri:
Lipsoz (Scorpaena scrofa): Akdeniz'de, Lipsoza ait zehirli dikenli türler: Küçük Kırmızı Benekli iskorpit (Scorpaena notata) ve Kahverengi Akrep balığı (Scorpaena porcus).
Büyük Ölçekli Akrep balığı Akdeniz'deki en büyük türdür (50 cm'ye kadar büyüyebilir). Kayalık ve kumlu deniz tabanlarında yaşar. Ayrılmış membranlı uzun sırt dikenleri ile kolayca tanımlanabilir. Öte yandan, küçük kırmızı akrep balığı her gözün üstünde kısa bir tentacle(dokunaç)’ye sahiptir, çenede ek yoktur. Boyutu yaklaşık 20 cm'dir ve sırt yüzgecinde siyah bir leke vardır. Son olarak, Kahverengi Akrep balığının gözlerinin üstünde ve çenede büyük tentacle(dokunaç) vardır.
Akrep Balıkları Zehirleri ve Sokmaları
Akrep balığı bir avcı tarafından yakalanır, ısırılır veya üzerine basılırsa, dikenlerini dik hâle getirerek zehrini enjekte eder. Zehir bir nörotoksin karışımı içerir. Zehirlenmenin tipik belirtileri: 12 saate kadar süren yoğun, zonklayan ağrı; sokmayı izleyen ilk bir iki saat içinde zirveye çıkar. Bunun yanı sıra kızarıklık, morarma, uyuşma ve sokma bölgesinde şişlik olur. Şiddetli reaksiyonlar: Mide bulantısı, kusma, karın krampları, titreme, kan basıncının düşmesi, nefes darlığı ve anormal kalp ritimlerini içerir. Felç, nöbetler ve ölüm mümkündür. Genç ve yaşlılar sağlıklı yetişkinlere göre zehre daha duyarlıdır. Ölüm nadirdir, ancak alerjisi olanlar anafilaktik şok geçirebilir.
Böyle bir durum ile karşı karşıya geldiğinizde ilk adım, boğulmayı önlemek için kurbanı hemen sudan çıkarmak olmalıdır. Ağrıyı azaltmak için sirke uygulanabilirken; zehir, 30 ila 90 dakika boyunca sokulan bölgeyi sıcak suya batırarak inaktive edilebilir. Kalan dikenleri çıkarmak için cımbız kullanılmalı, alan sabun ve su ile yıkanmalı, son olarak temiz su ile durulanmalıdır.
Zehir devre dışı bırakılmış gibi görünse bile, tüm akrep balığı, aslan balığı ve taş balığı sokmaları için tıbbi bakım gereklidir. Dokuda diken kalıntısı kalmadığından emin olmak önemlidir. Bir tetanoz güçlendirici önerilir.
Trachinidae (Çarpanbalığıgiller)
Açıklama:
Bu balıkların uzun ve yanal olarak düzleştirilmiş bir vücudu vardır. Ağız geniş ve yukarıya doğru yönlendirilmiş bir yapıdadır.
Tehlike:
Tüm türler kendilerini gömdükleri kumlu deniz tabanlarında yaşarlar. Zehirli dikenler sırt yüzgecinde, solungaç operculumundaki omurgadadıır. Zehirden etkilenen bölgede yoğun bir ağrı oluşur ve terleme, bulantı görülür. İkincil enfeksiyonlara neden olur.
Akdeniz Türleri:
Çizgili trakonya: İki zehirli türü Akdeniz bölgesinde bulunmaktadır Trachinus radiatus ve daha büyük olan Trachinus draco. Trakonya için tanımlanabilirlik şöyledir: Koyu lekelere; gri, kahverengi, sarımsı gövdeye; birinci sırt yüzgecinde, altı siyah nebram kaplı dikene sahiptir.
Rabbitfishes (Sokarca)
Açıklama
Bunlar tipik mercan kayalığı türleri ve Hint ve Pasifik okyanuslarındaki lagünlerde bulunur, ancak sadece bir tür -yosunlu kayalık deniz tabanlarında yaşayan- Doğu Akdeniz'de bulunur. Gövdesi ovaldir, küçük bir başı ve ağzı vardır.
Tehlike:
Tavşan balıkları utangaçtır. Vücudunun her yerinde diken bulunan bu balığı sabit görüntülemek ve incelemek zordur. 13. sırt yüzgecinde, 7. anal yüzgecinde ve 2. ventral yüzgecinde zehirli dikenler bulunur. Zehir sert bir acıya neden olur, fakat vücutta çok fazla etki göstermez. Muhtemelem birkaç saate geçer. Bölgede küçük şişlik oluşabilir, bu da bir gün sonra geçecektir.
Akdeniz Türleri:
Mermer omurga Ayaklı Tavşan balığı (Siganus rivulatus) düzensiz kahverengi lekelere ve haki renge kaçar bir gövdeye sahiptir. Çitari (Sarpa salpa) ile karıştırılabilir . İstilacı bir türdür. Unutmayın: Denizden ve doğadan korkmanıza gerek yok. Sağduyu ve doğaya saygı gösterdiğinizde herhangi bir zarar görmezsiniz.
Köpekbalığı Saldırıları
Akdeniz'de Süveyş Kanalı'nın açılması ile kendine özgü türler dışında Sivriburun camgöz (Carcharhinus brevipinna), Retiküle Whipray-Tirpana balığı (Himantura uarnak), Büyük Çekiç balığı (Sphyrna mokarran) ve Taraklı Çekiç balığı (Sphyrna lewini) türleri de Akdeniz'e dahil oldu. Böylece Akdeniz'de yaşayan köpekbalığı türü sayısı 73'ten 77'ye yükseldi.
Apeks grubu canlı olan köpekbalıkları son derece çevik, hızlı ve kusursuz avcılardır.
Evrimsel süreçte köpekbalıkları denizlerin denge hakimleri olmuşlardır. Aşırı balık popülasyonlarından tutun, leşlerin ortadan kaldırılmasına kadar birçok görevi üstlenmiş durumdadır.
Serbest dalıcıların, zıpkınla balık avlayan avcıların en büyük hataları; vurdukları canlıları üzerinde taşımaları, bu şekilde tahrik oluşturmalarıdır. Birçok dalıcı bunu bilmez, ancak köpekbalıkları vurduğunuz canlıların kokusuna gelmektedir. Bel kemerine asılan balıklar sizleri tehlikeye davet etmektedir. Birçok elbise dayanıklılığının arttırılması için dış yüzeyleri bezle kaplanmıştır. Bu kaplamanın olumlu etkileri olduğu gibi olumsuz etkileri de vardır serbest dalıcılar için: Sürtünme ve koku muhafaza edicilik özelliği.
Belinize astığınız her canlının kokusunun bu elbiselerde kalacağını asla unutmayın. Riskli bölgelerde , bot ve istasyonsuz -dalış şamandıraları istasyon olarak kullanılabilir- dalış yapmayınız.
Birçok yüzücü ve dalıcı için en çok zehirlenme vakalarının sahibi iskorpit ve trakonyalardır. Bu canlıların zehirlerini bertaraf etmek için çok basit bir yol vardır. Lütfen üstünüze insanları işetmeyin, çünkü bunun bir faydası yoktur. Amonyak sürmeyin, faydası yoktur. Buz kullanmayın, faydası yoktur, aksine zehri aktif tutar. Yapılması gereken en doğru yöntem "sıcak su"dur. Sıcak su birçok zehirli balığın zehirlerini bertaraf etmek için en iyi yoldur. Kendinizi yakmayacak kadar sıcak su masajları ile zehirlenmeyi azaltabilir ya da ortadan kaldırabilirsiniz.
Bu yazdığım bilgileri yeterli saymayınız! Her bünyenin zehir proteinlerine vereceği reaksiyonun farklı olacağını ASLA UNUTMAYIN!
Sağlıklı dalışlar ve yüzmeler dilerim.
Ahmet Taşçı
Fotoğraflar: Wikipedia
Kaynaklar:
Ballesteros E & Llobet, T (2015). Fauna i flora de la mar Mediterrània. Ed. Brau
Bergbauer, Myers & Kirschner (2009). Guía de animales marinos peligrosos. Ed. Omega
Martin, P (1999). Claves para la clasificación de la fauna marina. Ed. Omega
Riedl (1986). Fauna y Flora del Mar Mediterráneo. Ed. Omega