Zoonoz hastalıklar, doğal şartlarda hayvanlardan insanlara
bulaşan hastalıklar olarak tanımlanabilir. Bu hastalıkların
bulaşma şekilleri ise aşağıdaki gibidir:
● Hasta ya da ölü hayvanla doğrudan temas edilmesi yoluyla
● Hayvanın salya, burun akıntısı, kan, dışkı, idrar, yara akıntısı,
süt gibi vücut sıvılarıyla temas edilmesiyle,
● Hayvan tarafından ısırılma yoluyla,
● Solunum yoluyla,
● Hayvanın konulduğu kafesle ve kafesin altına serilen örtülerle
temas edildiğinde bulaşır.
Müdahale edeceğimiz hayvanı daima potansiyel bir hastalık
taşıyıcısı olarak görmeli ve korunma yöntemlerine uymalıyız.
Hijyen kurallarını uygulayarak, koruyucu malzeme kullanarak
ve hayvana iyi havalandırılmış bir ortamda müdahale ederek
zoonoz hastalıkları büyük oranda kendimizden uzak tutabiliriz.
Hayvanlara müdahale etmeden önce tek kullanımlık lateks eldiven
takılmalı, mümkünse ağız maskesi de kullanılmalıdır. Hayvanın
bakımı yapılırken günlük giysiler değil, ayrı bir kıyafet ya da önlük
giyilmelidir. Hayvanlarla ve onlarla ilgili malzemelerle girilecek
her türlü temastan sonra eller, su ve sabunla en az beş dakika
mutlaka yıkanmalıdır. Hayvanlar için kullandığımız yiyecekler,
buzdolabında bekletilecekse tükettiğimiz gıdalarla temas
etmemelidir.
Bakteriyel Hastalıklar
• Leptospirozis
Leptospira bakterilerinin neden olduğu akut ya da kronik seyreden
enfeksiyöz bir hastalıktır.
Konakçıları
Kemirgenler, yarasalar, kirpi, yaban tavşanı, tilki, karaca, yaban
domuzu.
Bulaşma yolları
Çoğunlukla enfekte hayvanın kendisi ile ya da idrarıyla doğrudan
temas gerçekleştiğinde bulaşır. Leptospira bakterileri, toprakta
uzun süre canlı kalabilir. Özellikle sel ve taşkın sonrasında, o
bölgedeki su kaynakları ciddi risk oluşturur.
Bakteriler ağız, burun ve göz mukozası yoluyla derideki çizik ve
yaralardan ya da enfekte olmuş toprakla, su ve gıdalarla temas
edildiğinde insana bulaşabilir.
Belirtileri
Leptospirozis belirtileri, bulaşmayı takiben 5 ilâ 14 gün içinde
ortaya çıkar. Birçok hastalıkla benzer belirtiler gösterir. Esas
olarak karaciğer ve böbrekleri etkiler. Sarılık, baş ve kas ağrıları
tipik belirtileridir ve tedavi edilmediği takdirde ölümcül olabilir.
Korunma yolları
Hayvanların idrarıyla ve idrarla kirlenmiş alanlarla temas
etmekten kaçınılmalıdır. Özellikle sel ve su baskınları sonrası
etkilenen bölgelerdeki su kaynakları kullanılmamalıdır. Bu
hastalığın en büyük taşıyıcısı fareler olduğu için farelerin
gıdalara erişimi engellenmelidir. Hayvanlarla temas ederken
veya bakterilerin bulaşma olasılığı bulunan alanlarda çalışırken
(özellikle elde sıyrık ve yaralar varsa) eldiven ve maske gibi
koruyucu malzemeler kullanılmalıdır. Temas halinde ise en az beş
dakika boyunca su ve sabun ile eller yıkanmalıdır.
• Lyme hastalığı
Bir spiroket bakteri olan Borrelia burgdorferi, hastalığın etkenidir.
Konakçıları
Kemirgenler, kuşlar, tilki, karaca, geyik.
Bulaşma yolları
Genel olarak İxodes cinsi kenelerin ısırmasıyla insanlara bulaşır.
Belirtileri
İnsanda kenenin ısırdığı bölgede eritem migrans denilen kırmızı
halka şeklinde ve zamanla genişleyen deri döküntüleri oluşur.
En belirgin semptomlar; kene ısırığını takiben grip benzeri
semptomlar, baş ağrısı, baş dönmesi, kas ve eklem ağrısıdır.
Tedavi edilmediği takdirde geç dönemde eklemlerde şişlik, kas
romatizması, kalp yetmezlikleri ve birçok sinir hastalığını taklit
eden belirtiler ortaya çıkar.
Korunma yolları
İnsanlar için en riskli dönem, ilkbahar sonları ve yaz aylarıdır. Bu
dönemde kene, beslenebilmek ve üreyebilmek için insan, karaca
ve geyik gibi büyük konaklara ihtiyaç duyar. Özellikle karacaların
yaşam alanı olan ormanlık ve çayırlık alanlarda kenelere karşı
dikkatli olunmalıdır.
• Brusellozis
Brucella cinsine ait bakterilerce oluşturulan bulaşıcı ve kronik bir
hastalıktır.
Konakçıları
Sığır, koyun, keçi, köpek, yaban domuzu, yaban keçisi, yaban
koyunu, yaban tavşanı, tilki.
Bulaşma yolları
Hastalık, hayvanlarla doğrudan temasla insanlara geçebilir.
Bakteriler, hasta hayvanın etinin veya organlarının yenilmesi ile
bulaşabildiği gibi yakın temasta bulunan kişiye solunum yoluyla
da geçebilir. Brusella en sık hasta hayvanlardan üretilen taze
peynirin ve çiğ sütün tüketilmesi ile bulaşır.
Belirtileri
Hastalık belirtileri bulaşmayı takiben bir ila üç hafta içinde ortaya
çıkar. Değişken bir ateş görülür. Vücut sıcaklığı sabah normal iken
öğleden sonra 40 dereceye çıkabilir. İştahsızlık, kilo kaybı, titreme
ve üşüme nöbetleri, baş ve eklem ağrıları görülür.
Korunma yolları
Taze peynirlerin ve pastörize edilmemiş sütlerin tüketilmemesi
gerekir. Koruyucu maske ve eldiven olmadan ölü hayvanlarla
temastan kaçınılmalı ve genel hijyen kurallarına özen
gösterilmelidir.
• Tüberküloz
Hayvanlardan insanlara bulaşan tüberküloz etkenlerinin başlıcası
Mycobacterium bovis’tir. İnsan tüberkülozuna göre tedavisi çok
daha zordur.
Konakçıları
Sığır, koyun, keçi, köpek, karaca, geyik, alageyik, porsuk, kuşlar
vb.
Bulaşma yolları
Sindirim ve solunum yoluyla ve bütünlüğü bozulmuş deriden
doğrudan temas yoluyla da bulaşabilir.
Belirtileri
Tüberküloz etkenleri akciğere, kemiklere ve eklemlere yerleşerek
lezyonlar oluşturur.
Korunma yolları
Süt ve süt ürünlerinin pastörize edilmeden tüketilmemesi gerekir.
Şüpheli hayvanların etleri tüketilmemelidir. Geyikgiller ailesinde
tüberküloz vakalarına sık rastlanır. Tüberkülozlu geyiklerin, göğüs
kafesi içinde ve akciğerleri üzerinde fındık büyüklüğünde sarı
renkte tüberküloz nodülleri görülür. Özellikle ölmüş hayvanlarla
temas etmeden önce koruyucu maske ve eldiven takılmalıdır.
Geyikler tüberkülozun sık görüldüğü türlerdendir.
• Salmonellozis
Salmonella cinsi bakterilerin neden olduğu bağırsak
enfeksiyonuyla ayırıcı niteliği ortaya konan bir hastalıktır.
Konakçıları
Sığır, koyun, keçi, domuz, at, kuşlar, sürüngenler.
Bulaşma yolları
Hastalık etkenini taşıyan dışkıyla temas etmiş gıdaların
tüketilmesi, hastalığın görüldüğü bölgedeki suların kullanılması
durumunda bulaşır.
Belirtileri
Etkenin alımını takiben 6 - 72 saat içinde belirtiler ortaya çıkar.
Başlıca belirtiler karın ağrısı, mide bulantısı, kusma ve ishaldir.
Korunma yolları
Tüketilen gıdaların ve suların güvenli olduğundan emin olunmalı
ve genel hijyen kurallarına uyulmalıdır.
• Tularemi
Tavşan ateşi adıyla bilinen Tularemi, suda ve çamurda, ölü
hayvanların kadavrasında aylar boyunca canlı kalabilen
Francisella tularensis adındaki bakterinin neden olduğu bir
hastalıktır.
Konakçıları
Evcil ve yabani tavşanlar, kemirgenler.
Bulaşma yolları
Hasta hayvanlarla doğrudan temas, hastalığın bulaştığı
alanlardaki bakterilerin havaya karışarak solunması, hastalık
etkenini taşıyan sinek ve keneler tarafından ısırılma veya etkenin
bulaştığı su ile gıdaların tüketilmesiyle bulaşır.
Belirtileri
Hastalık etkeninin alınmasından 3 - 5 gün sonra klinik belirtiler
ortaya çıkar. Hastalığın birkaç farklı klinik formu vardır. Tüm
formlarında görülen belirtiler yükselip düşen ateş, titreme, kronik
yorgunluk, kusma, eklem ve kas ağrısıdır. Etkeni taşıyan kene
ya da sineklerin ısırdığı bölgede şişlik oluşur ve sonrasında bu
şişlikler ülserleşir.
Korunma yolları
Hastalığın olduğu bilinen bölgelerdeki su kaynakları
kullanılmamalı, bu bölgelerdeki bahçe ve tarlalarda otlar biçilirken
maske takılmalı, gıdalara hem kemirgenlerin doğrudan teması
hem de dışkı ve idrarlarının bulaşması engellenmelidir. Sinek
ve kene ısırıklarına karşı koruyucu tedbirler alınmalı, yaban hayvanlarıyla temas durumunda eldiven ve maske gibi koruyucu
malzemeler kullanılmalı ve sonrasında eller suyla ve sabunla
iyice yıkanmalıdır. Bu önlemlerle birlikte ölü hayvanların vücut
bütünlüğünü bozacak işlemlerden de kaçınılması gereklidir.
• Şarbon
Bacillus anthracis bakterisinin neden olduğu enfeksiyöz bir
hastalıktır. Şarbon etkeni uzun yıllar toprakta canlılığını korur,
evcil ve yabani hayvanlarda ölümcül olabilir.
Konakçıları
Sığır, koyun, keçi, domuz, köpek, at, yaban keçisi, geyik, karaca.
Bulaşma yolları
Özellikle enfekte hayvanların deri ve yünleriyle temas edildiğinde
deri yoluyla, etlerinin yenilmesi durumunda sindirim yoluyla ve
şarbon sporlarının solunum yoluyla alınmasıyla etken bulaşır.
Belirtileri
Hastalık etkeni vücuda alındıktan iki ilâ beş gün içinde klinik
belirtiler ortaya çıkar. Belirtiler etkenin vücuda giriş yoluna
göre değişir. Klinik belirtiler deri, akciğer veya solunum ve mide
bağırsak formu olarak üçe ayrılır.
Deri şarbonunda derinin hastalık etkeniyle temas ettiği bölgede
(özellikle baş, boyun, kol ve bacaklarda) kaşıntı başlar ve “papül”
adı verilen küçük şişlikler oluşur. Bu küçük şişlikler “vezikül”
adı verilen daha büyük lezyonlara dönüşür. Bu lezyonlar da
ülserleşerek ortasında siyah bir kabuk olan yaralara dönüşür.
Akciğer şarbonu B. anthracis sporlarının solunmasıyla oluşur.
Hastalığın başlangıcında belirtiler hafi f bir üst solunum yolu
enfeksiyonuna benzer. Bu yüzden birçok hasta belirtileri
önemsemeyip doktora gitmez. Ancak yaklaşık üç ila beş gün
sonunda ateş, şok hali ve ani bir ölüm görülür.
Mide bağırsak şarbonu ise enfekte hayvanların etlerinin
yenilmesiyle oluşur. Mide ve bağırsaklarda lezyonlar ortaya çıkar.
Kusma ve dışkıda kan görülür. Etkenlerin kana karışmasıyla şok
ve sonrasında ölüm meydana gelir.
Korunma yolları
Vücut deliklerinden koyu renkli, pıhtılaşmayan kan gelen
hayvanların şüpheli olduğu kabul edilerek dokunulmamalı ve koruyucu kıyafetler olmadan bu hayvanlara yaklaşılmamalıdır.
Şüpheli ölümlerin olduğu alanlardaki su kaynakları
kullanılmamalı ve toprakla temas edilmemelidir. Şarbon şüphesi
bulunan hayvanların derisine ve yününe dokunulmamalı ve ölmüş
hayvanın vücut bütünlüğü bozulmamalıdır.
Viral Hastalıklar
• Kuduz
Lyssavirus cinsine bağlı virüslerin neden olduğu, sinir sistemini
etkileyen ve tedavisi mümkün olmayan ölümcül bir hastalıktır.
Konakçıları
Köpek, kedi, kurt, çakal, tilki, yarasa. (Şimdiye kadar tavşan,
kemirgen ve kuş türlerinin kuduz bulaştırdığına dair bir bulguya
rastlanmamıştır.)
Bulaşma yolları
Enfekte hayvanlar tarafından ısırılınca veya hayvanların
salgılarının derideki yara ya da çatlaklarla teması sonucu virüs
insana geçer. Yırtıcıların saldırısına uğramış ve ısırılmış olma
ihtimali bulunan hayvanların kan ve salgılarının da kuduz riski taşıdığı unutulmamalıdır. Tilkiler potansiyel kuduz taşıyıcısıdır
Belirtileri
Kuduz virüsü, vücuda girdikten 20 ila 90 gün içinde belirtiler
ortaya çıkar. Hastalığın ilk belirtileri anksiyete bozukluğu,
baş ağrısı, vücut sıcaklığında artış, keyifsizlik, duygusal
değişkenliklerdir. İlerleyen dönemde ışığa ve sese karşı aşırı
hassasiyet ve salya artışı görülür. Sonrasında felç ve ölüm
gerçekleşir.
Korunma yolları
Veteriner hekimler ve zoologlar gibi risk grubunda yer
alan meslekleri yapanların koruyucu kuduz aşısı olmaları
önerilmektedir. Üç doz kuduz aşısı, beş yılda bir tekrarlanmalıdır.
Kuduz olmasından şüphelenilen bir hayvan tarafından ısırılan
kişinin yarası bol su ve sabunla yıkanmalı ve de yaraya antiseptik
uygulanmalıdır. Zaman kaybetmeden kuduz aşısı olunacak
sağlık kurumuna gidilmelidir. Isıran hayvanın takibi yapılarak
mümkünse hayvan 10 gün süreyle gözlem altında tutulmalıdır.
Özellikle yabani hayvanlarla temas olasılığı yüksek olan çoban ve
av köpeklerinin aşıları yıllık olarak tekrarlanmalıdır.
• Kuş gribi
Kanatlıların solunum ve sinir sistemini etkileyen, yüksek ölüm
oranına sahip enfeksiyöz bir hastalıktır. Hastalık etkeni İnfl uenza A virüsünün H ve N alt tiplerinden oluşur.
Yabani kaz türleri kuş gribi taşıyıcısı olabilirler
Konakçıları
Evcil ve yabani kanatlılar.
Bulaşma yolları
Hastalık etkenini taşıyan hayvanlarla doğrudan temasla kurmakla
veya hasta hayvanlara ait vücut salgıları ve dışkıları aracılığıyla
bulaşır.
Belirtileri
Hastalık etkeni vücuda girdikten bir ila üç gün içinde klinik
belirtiler ortaya çıkar. Ateş, titreme, baş ağrısı, kas ağrısı, bitkinlik,
burun ve göz akıntısı gibi belirtiler görülür.
Korunma yolları
Yabani kuşlara eldivensiz dokunulmaması gerekir. Temas sonrası
eller sabun ve suyla iyice yıkanmalıdır. Yabani kanatlılar ile
evcil kanatlıların temasta bulunması ve özellikle su kuşlarının
konakladığı sulak alanlara köpeklerin girmesi engellenmelidir.
Mantar Hastalıkları
• Dermatofi tozis
Trichopyton ve microsporum türünden mantarların deri, saç ve
tırnaklarda neden olduğu keratinize alanlar oluşturan yüzeysel
enfeksiyonlardır.
Konakçıları
Sığır, at, koyun, keçi, köpek, kedi, kirpi, tavşan ve kemirgenler.
Bulaşma yolları
Enfekte hayvanlarla doğrudan veya dolaylı olarak deri ve tüy
döküntüleriyle temas edilmesi halinde bulaşır.
Belirtileri
Etken bulaştıktan bir ila iki hafta sonra belirtiler ortaya çıkar.
Başlangıçta “papül” adı verilen küçük lezyonlar oluşur, bu
lezyonlar genişler ve deri pullu bir hal alarak, lezyonun olduğu
alandaki kıllar dökülür.
Korunma yolları
Hasta hayvanlarla temas etmekten kaçınılmalıdır.
• Aspergilozis
Aspergillus cinsinden mantarların neden olduğu solunum yolu
enfeksiyonudur.
Konakçıları
Yırtıcı kuşlar ve su kuşları.
Bulaşma yolları
Enfekte kuşların yaydığı mantar sporlarının solunmasıyla
solunum sistemine yerleşir.
Belirtileri
Yüksek ateş, akciğer dokusunda sertleşme sonucunda soluk alıp
vermede güçlük ve kuru öksürük görülür. Çoğunlukla bağışıklık
sistemi zayıf olan ve antibiyotik kullanan insanlarda ortaya çıkar.
Korunma yolları
Kuşlar için altlık olarak saman gibi kolay küfl enebilecek
malzemelerin kullanılmamasına, altlıkların ve yem artıklarının
temizlenirken eldiven ve maske takılmasına, kuşların
bakıldığı alanların kuru kalmasına ve havalandırılmasına özen
gösterilmelidir.
Paraziter Hastalıklar
• Uyuz
Sarcoptes scabiei adlı mite (akar) tarafından oluşturulan bulaşıcı
bir deri hastalığıdır.
Konakçıları
Köpek, tilki, çakal ve diğer memeliler.
Bulaşma yolları
Hasta hayvanlarla doğrudan temas sonucunda bulaşır.
Belirtileri
Uyuz hayvanla temastan 48 saat sonra deride alerjiye benzeyen
belirtiler ortaya çıkar ve yoğun bir kaşınma hissi oluşur.
Korunma yolları
Tüyleri dökülmüş, kaşınan, aşırı zayıf ve hareketlerinde durgunluk gözlenen hayvanlarla temas etmekten kaçınılmalıdır. Bu
hayvanlara müdahale edilmesi gerekiyorsa eldiven ve koruyucu
maske kullanılmalıdır.
Sarkoptik uyuza yakalanmış tilki yavrusu
Ekleyen : Emrah OKUR
Kaynak : Yabani Hayvanların İlkyardım,Tedavi ve Rehabilitasyonu, Ahmet Emre Kütükçü
Foto:https://www.a3haber.com/