Vektör kelimesi hastalık taşıyıcısı olan eklem bacaklı canlılar (Sivrisinek, karasinek, simulium, krinomit, kum sineği, pire, kene, hamamböceği ve kemirgenler) için kullanılır. İnsan ve toplum sağlına karşın hastalıkları taşımada aracılık yaparlar. Patojenleri (hastalık oluşturanlar) 182 Arboviral (eklembacaklılar aracılığı ile bulaştırılan virüsler) enfeksiyözünden 147'sine sivrisinekler vektörlük yapmaktadır.
Dünyada 3500 ülkemizde 62 sivrisinek türü mevcuttur. Kan emici canlılar olan sivrisinekler primer (birincil) hastalık taşıyıcısıdır. Havaların ısınmasıyla birlikte insanlar sivrisinek saldırısına maruz kalmaktadır. Bu maruziyet sivrisinek sokmalarında insanı farklı etkilemektedir. Sivrisinekler iğnesini batırdığında deriye, canlıdan kan emerken aynı anda da salivalarının (tükürüklerinin) bir kısmını derimizin içine enjekte etmektedir. Sivrisinek tükürük sıvısında protein ve antikoagülan bulunur.
Bu proteinler vücudun bağışıklık sistemi tarafından yok edilmeye çalışılan bu sıvılar. Vücudun bağışıklık sistemi, beyaz kan hücrelerinin etkilenen noktaya varması safhasında destek bir bileşen olan histamin salgılar. Histamin ise vücudun yabancı maddelere bariyer olması adına gerekli olduğu halde devamında iltihaplanma, şişme ve kaşıntıya neden olur. Son yıllarda küresel ısınma, iklim değişiklikleri ve çevre gibi hususlar popülasyon çeşitliliğinde ve popülasyon yoğunluğunda etkili unsurlardır.
Dünyada birçok ülke ve birlikler çevre ve halk sağlığı noktasında vektör mücadele faaliyetlerinde bulunmaktadır. Bu mücadele entegre (bütüncül) yapıdan uzak şekilde yapıldığında ciddi ekonomik kayıplar ve kimyasal kullanımına neden olur. İnsan, çevre ve hayvan sağlığı üzerine ciddi etkiler meydana getiririr. Dünyada çok sayıda insan ölümüne ve salgın hastalıklarda sivrisinekler bir etkendir.
Bu nedenle bilimsel temelli ve eş zamanlı olarakta teknolojiyle birlikte hareket edilerek vektör mücadelesi edilmelidir. Tabi ki tabiatın döngüsünü bozmadan vektör konak temasını kent yaşamı içerisinde en minimalize seviyeye indirebilmek. Üreme odaklarını ortadan kaldırmak veya sayısal olarak azaltmak. Kurumlar ve halk desteğiyle gerçek bir başarı sağlanır.
Hazırlayan
Gökhan POLAT
Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Uzmanı
Çevre ve Halk Sağlığı Danışmanı
Kaynakça
Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri - Haşere Kökenli Hastalıklar
Anlara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri - Biyolojik Vektörler
MedicalPark - Tifo hastalığı nedir? Belirtileri ve tedavi yöntemleri nelerdir?
MedicalPark - Sivrisinek ısırığına ne iyi gelir?
Biyologlar - Sivrisineklerin Sağlık Açısından Önemi
Fotoğraf: Pixabay