Eskülap Yılanı ( Zamenis longissimus Laurenti, 1768), Avrupa topraklarında bulunan zehirsiz en büyük ve en güzel yılanlardan biridir.
Zamenis cinsinin adı, birleştiği kelimenin önemini pekiştiren “ζα-” (za-) öneki ile “μένος” (ménos) = güç, hücum, şiddet öznesinin birleşiminden gelen Yunanca “ζαμενής” (zamenés) = çok güçlü, şiddetli sıfatından gelir; Latincede longissimus ise önemli büyüklüğe işaret eder.
Eskulap(Aesculapian) Yılanı'nın halk dilindeki adı ise eski Romalıların savaşlarda bu yılanlarla dolu sepetler taşımaları veya Aesculapius'a, yani tıp ve şifa tanrısına kutsal yılan olduğu için kült bir kullanım yapmaları nedeniyledir. Bu şüphesiz türün öneminin genişlemesini desteklemiştir.
Ve modern zamanlarda da bu sürüngenin ikonografisine sıkça rastlanır; eczanelerin veya tıp ile alakalı oluşumlarının logolarında görülür: Bu, o sopaya sarılmış meşhur yılandır.
Zamenis longissimus , orta-güney Avrupa'da bulunan monotipik bir türdür. Türkiye, İspanya'nın kuzeyinde, orta-güney Fransa'da ve Almanya, İsviçre, orta-kuzey İtalya, Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, güney Polonya ve Yunanistan'a kadar Balkanlar'ın bazı bölgelerinde bulunur.
Ayrıca Ukrayna'nın güneyinde, Rusya'nın güneybatısında, Kafkasya'nın batı kesiminde ve İran'ın kuzeybatısında da bulunması mümkündür.
Ekoloji-Habitat
Orta-düşük rakımlarda, orta nem ve ısıya sahip ılıman orman habitatlarına özgü bir yılandır. Bu nedenle, zengin çalılık bitki örtüsü ve açık açıklıklar, su yollarına bitişik alanlar, taş yığınları ve sarmaşıklarla kaplı çeşitli keresteler, ayrıca çitler ve ekotonal ortamlar bakımından zengin ekili alanların kalıntıları ve kenarları, örneğin bir ormanın sınırı gibi iki farklı ekosistem arasında geçiş olan alanları sever.
Dağılım alanının en kuzey kısmı ise daha sıcak ve güneye bakan kuşaklarla sınırlıdır.
Aesculapian Yılanı, sakin ve zarif hareket eden, gündüz ve alacakaranlıkta aktif olan bir karasal tırmanıcıdır. En sıcak dönemlerde geceleri veya yağmurlu havalarda da aktif olabilir. Genellikle uygun yerlerde ısı düzenlemesi yaparken görülür, ancak ne yazık ki ölüm riskinin yüksek olduğu asfaltta da görülür. En sıcak zamanlarda barınakların içine girebilmektedir.
Kış uykusu 5-6 ay sürebilir (yere ve iklim koşullarına bağlı olarak), aktif dönemi ise Nisan-Mayıs-Ekim ayları arasındadır.
Morfofizyoloji
Asklepion Yılanı, 130-180 cm uzunluğunda, güçlü ama ince gövdeli, oldukça büyük bir yılandır.
Pulların özellikleri şöyledir: 1 büyük preoküler, 2 postoküler, suboküler yok, 8-9 suprilabial, 212-250 ventral, yanlarda hafif omurgalı (hayvanın ağaç ve dikey gövdelere tırmanmasına yardımcı olur), 65-90 subkaudal, bölünmüş anal pul bulunmaktadır.
Baş sivridir, gövdeden hafifçe farklıdır: gözler orta büyüklüktedir, yuvarlak göz bebekleri ve sarımsı veya altın rengi irisleri vardır. Alt kısımlar ve dudak bölgeleri sarımsıdır, üst kısımlar tekdüze zeytin-açık kahverengi renktedir, başa ve gövdenin ilk bölgelerine doğru daha soluktur.
Ayrıca gövde, gözün arkasından şakakların arkasına doğru uzanan koyu renkli göz arkası bantlarıyla ayırt edilir; bunların arkasında zaman zaman belli belirsiz soluk bir yarı yaka bulunur.
Bazı bireylerde göz altında koyu renkli bant da bulunur.
Gövde boyunca sırt-yanal çizgilerin iyi belirgin olmadığı, sırt ve yan pulların kenarlarının pigmentli olduğu, bu sayede seyrek ve dağınık beyaz küçük noktalar izlenimi verdiği görülmektedir.
Dişiler daha küçük boyutları, nispeten daha kısa kuyrukları ve kuyruk tabanında şişkinliklerin olmamasıyla ayırt edilirler.
Yavrular, büyüklük bakımından farklılık göstermenin yanı sıra farklı bir görünüme sahiptir: başın tepesi koyu kahverengidir ve gözler arasında enine bir bant vardır; ayrıca, retro-mandibular koyu bant çiftiyle birleşmeyen iki retro-oküler koyu bant, gözlerin altında iki koyu nokta, ensede soluk bir yarı yaka, bunun arkasında koyu renkli ters V şeklinde bir bant bulunur.
Yavrunun vücudunun geri kalan kısmı, ağsı bir etki veren, düzenli aralıklarla dizilmiş bol miktarda kahverengi lekelerle doludur.
Benzeri Zamenis lineatus veya İtalyan Aesculapian yılanı da hemen hemen aynıdır: sadece biraz daha ince olan başın büyüklüğü, kırmızı iris, daha iyi belirgin ve daha dar olan sırt-yanal çizgiler ve yukarıda belirtilen çizgilere yakın daha yoğun olan beyaz küçük noktalar bakımından farklılık gösterir.
Etoloji-Üreme Biyolojisi
Aesculapian Yılanı, avlarını sıkıştırarak öldüren zararsız, zehirli olmayan bir yılandır. Çoğunlukla yavrular, yumurtalar ve küçük memelilerle beslenir; yavruları ise çoğunlukla küçük kertenkeleler ve omurgasızlardır.
Üreme mevsimi Mayıs ayında başlar: Erkekler dişilerle çiftleşebilmek için aşırı rekabet uygular ve bu bir nevi kavgaya benzer, baskın olan erkek diğer rakibi karakteristik olarak, yere doğru itmeye çalışır. Daha sonra kazanan, uygun dişiyi seçer, onunla biraz zaman geçirir ve daha sonra bir tür dansa başlar. Bu ritüelin sonunda erkek dişiyi ensesinden ısırır, onu hareketsiz hale getirir ve döllemeye geçer.
Temmuz ayında dişiler kaya çatlaklarına, çürüyen bitki örtüsünün arasına veya düşmüş ağaç gövdelerin altına yaklaşık 3-4 cm çapında 2-15 beyazımsı yumurta bırakırlar. Yaklaşık 25-35 cm uzunluğundaki yeni doğanlar Eylül ayında yumurtadan çıkar. İlk yıl yaklaşık 40-45 cm uzunluğa ulaşırlar ancak cinsel olgunluğa ulaşmak için dördüncü yıla kadar beklemeleri gerekmektedir. Buradan da anlayacağımız, cinsel
Ahmet TAŞÇI
Yaban hayatı bilimcisi