Sivrisinekler ne kadar tehlikeli olabilir ? Birçoğunuzun bu konuda yeterli bilgiye sahip olduğunu aslında pek düşünmüyorum.Bu yazıyı, bu amaçla hazırlandı. Önce sivrisinekler hakında biraz bilgiler verelim, Nemli ve sulak alanlarda hayatı idame edecek tüm olanaklara sahip olurlar, sivrisinekler göllerde, akarsu, birikinti sular, hatta bir bardak suda bile çoğalabilen sinir bozucu canlılardır. Bu yazımdan kısa bir süre önce, bu canlılar konusunda alınması gereken önlemleri yazmıştım.(Sivrisineklerden nasıl kurtulabiliriz.) Bu yazıma sitemiz üzerinden ulaşmanız ve okumanız çok önemli. Bu canlılardan korunmak için, önce bu canlıları tanımalısınız. Sitemizde bu canlı ile alakalı birçok bilgi bulunmaktadır.
Şimdi bu canlıların sebep olduğu hastalıklar yazımıza başlayabiliriz.
Sivrisinek Kaynaklı Hastalıklar
Bir sivrisinek ısırığı rahatsız edicidir ancak illa tehlike olacak diye bir kural yoktur. Sivrisinek bir hastalık taşıyorsa her şey o zaman değişebilir. Genellikle sivrisinekler tarafından bulaşan hastalıklara sivrisinek kaynaklı hastalıklar denir. Sivrisinek kaynaklı hastalıklar her yıl dünya çapında yüz milyonlarca insanı etkilemektedir. Bir sayıma göre, her yıl 700 milyon kadar insan sivrisinek kaynaklı hastalıklara yakalanıyor ve bir milyondan fazla insan bu hastalıklardan ötürü ölüyor.
Sivrisinekler, insan ve hayvanlarda hastalığa neden olan birçok bakteri, virüs ve parazitleri yayarak hastalıkların taşınmasına aracı olmaktadır. Sivrisinekler bu hastalıklarıdan etkilenmeden de diğer canlılara yayabilir. Sivrisinekler tarafından yayılan yaygın hastalıklar arasında sıtma, sarı humma, dang humması, Zika virüsü, chikungunya, fil hastalığı ve Batı Nil virüsü bulunur.
Sivrisineklerin ve sivrisinek kaynaklı hastalıkların yaygın doğası, sivrisinekleri insanlar için en ölümcül hayvanlardan biri yapar. Aslında, sivrisineklerin her yıl diğer tüm hayvanlardan daha fazla insan ölümünden sorumlu olması mümkündür, bu da onları dünyanın en ölümcül canlılarından biri yapmaktadır. Sivrisinek kaynaklı hastalık enfeksiyonlarının ve sivrisinek ısırıklarından kaynaklanan ölümlerin oranı bölgelere göre büyük farklılıklar göstermektedir. Çoğu enfeksiyon ve ölüm, üçüncü dünya ülkelerinin kırsal bölgelerinde meydana gelir. Sivrisinek kaynaklı hastalıkların oluşumu en çok tropikal bölgelerde görülür. En yüksek oluşum alanları, ekvator çevresinde, Afrika, Asya ve Amerika'yı kapsayan geniş bir bant aralığında olur.
Sivrisinekler ve Sıtma
Sivrisineklerin taşıdığı en ölümcül hastalık sıtmadır. Sıtmaya, Anopheles sivrisineğinin taşıdığı tek hücreli bir parazit neden olur. Hastalık, enfekte bir dişi sivrisinek bir insanı ısırdığında yayılır. ( dişiler kan emicidir)Parazitler tükür yolu ile insan kan dolaşımına karışır. Bu parazit, olgunlaşacağı karaciğere doğru yol alır. Olgun parazit daha sonra kan dolaşımı yoluyla vücudun geri kalanına yayılır. Bir sivrisinek enfekte bir insanı ısırdığında, parazitler sivrisineğe geçebilir. Enfekte sivrisinek daha sonra paraziti diğer insanlara taşıyarak enfeksiyon ve hastalık döngüsünü sürdürür.
2015 yılında 214 ila 550 milyon kişiye sıtma bulaştığı tahmin edilmektedir. Bu enfeksiyonlardan yaklaşık yarım milyonu ölümle sonuçlanmıştır. Sıtma vakalarının çoğu (yaklaşık %65) 15 yaşın altındaki çocuklarda görülür.
Sıtma, dünya çapında çocuklarda erken ölümlerin en yaygın nedeni olmaya devam etmektedir. Bununla birlikte, hem enfeksiyonların hem de ölümlerin azaltılmasında önemli ilerleme kaydedilmiştir. 2000 ve 2015 yılları arasında Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF, sıtmaya bağlı ölümlerin %60 oranında düştüğünü tahmin etmekte.
Sıtmayı Kontrol Altına Almak
Sıtmadan ölümlerdeki önemli düşüş, çeşitli faktörlerden kaynaklanmaktadır. Sivrisinek kontrolü bu listenin başında gelir. Hastalıktan en çok etkilenen bölgelerde sıtma kontrolüne yönelik çabalar, enfeksiyonları azaltmıştır. Böcek ilacı ile işlenmiş ağlar olan ITN'lerin(Insecticide-Treated Bed Nets
)l yaygın kullanımı enfeksiyon sayısını azaltmıştır. Sivrisinek kovucu ürünler de bile enfeksiyon oranlarını azaltmaya yardımcı olmuştur. Enfekte olanlarda artemisinin bazlı kombinasyon tedavilerinin kullanılması ölüm sayısında ciddi derece düşüş sağlamıştır.
Tropikal ve üçüncü dünya bölgelerinin dışında, sıtma büyük ölçüde ortadan kaldırılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nde sıtma çoğunlukla 20. yüzyılın başlarında görülmemeye başlamıştır. Ortak bir komisyon çabası, bir yöntem kombinasyonu yoluyla sıtmayı ortadan kaldırdı. DDT sivrisinek popülasyonlarını kontrol etmek için kullanıldı ve hastalığı taşımak için mevcut sivrisinek sayısını azalmasına yardım etmiştir.
Aynı zamanda, sıtmanın tedavisinde sivrisineklere parazit bulaştırabilecek insan sayısını azaltan ilerlemeler olmuştur. Bazı bölgelerde, sivrisinekler için doğal üreme alanı görevi gören bataklıklar ve sulak alanlar, sırf bu hastalığın önüne geçebilmek için kurutulmuştur.
Batı Nil Virüsü
Hastalık çoğunlukla kuşlar arasında yayılır, ancak sivrisinekler tarafından kuşlardan insanlar da dahil olmak üzere memelilere taşınabilir. Enfeksiyonların sayısına ilişkin kesin rakamlar elde etmek zordur çünkü çoğu enfeksiyonun fark edilmeyecek kadar hafif semptomları vardır. Çok nadir durumlarda, hastalık ciddi hastalığa ve ölüme yol açabilir.
Zika
Sivrisinek kaynaklı hastalıkların en ünlü ve en korkulan salgınlarından biri, Zika virüsünün Güney ve Orta Amerika'nın bazı bölgelerinde yayılmaya başladığı 2015 ve 2016 yıllarında meydana geldi. Şubat 2016 itibariyle, Dünya Sağlık Örgütü Zika'yı Uluslararası Öneme Sahip Halk Sağlığı Acil Durumu ilan etmiştir
Zika'nın teşhis edilmesi zordur çünkü semptomları, dang humması ve sarı humma da dahil olmak üzere diğer birçok hastalığa çok benzer. Çoğu durumda, semptom yoktur veya çok hafif semptomlar vardır. Zika ile ilgili birincil endişe, anneleri hamilelik sırasında enfekte olan bebeklerde bulunan anormalliklerden anlaşılmıştır. Bu nedenle CDC(ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri Amerika Birleşik Devletleri Sağlık ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'na bağlı, kamu sağlığı ve kamu güvenliğinin sağlanması konusunda çalışan bir birimidir.), hamile olan veya hamile kalmayı düşünen kadınlara Zika'nın aktif olduğu bölgelerde seyahat etmekten kaçınmalarını tavsiye etmiştir. Zika cinsel yolla da bulaşabilir, bu nedenle Zika'nın aktif olduğu bölgelerde seyahat eden erkeklere seks sırasında prezervatif kullanmaları veya semptom göstermeseler bile altı ay boyunca seksten tamamen uzak durmaları tavsiye edilmektedir.
Zika virüsü uluslararası alanda büyük yankı uyandırdı ve sağlık kuruluşlarının önemli önlemler almasına neden oldu. Bununla birlikte, gerçek ölümler veya diğer ciddi sorunlar açısından, sıtma ve diğer sivrisinek kaynaklı hastalıklara kıyasla nispeten iyi huyluydu.
Diğer Hastalıklar
Sivrisinekler taşıdıkları hastalıklar nedeniyle dünyanın en ölümcül hayvanlarından biri olmaya devam ediyor. Bu ölümlerin en büyük kısmından sıtma sorumlu olsa da, sivrisinek kaynaklı diğer hastalıklar, her zaman ölümle sonuçlanmasa bile ciddi hastalığa veya şekil bozukluğuna neden olabilir. Sarı humma ve dang humması, genellikle bir hafta içinde düzelen kısa süreli ciddi bir hastalığa neden olabilir. Ancak vakaların yaklaşık %15'inde hastalık ciddi yan etkiler göstermektedir. Hala her yıl yaklaşık 45.000 ölüme neden olmaktadırlar. Bunların %90'ı Afrika ülkelerinde dir.
Fil hastalığı, parazitik filarial solucanlarla enfeksiyonların sonucudur. Sivrisinekler paraziti taşır ve enfeksiyon, enfekte bir sivrisineğin ısırığının bir sonucudur. Enfeksiyonların çoğu çok az semptom gösterirken veya hiç semptom göstermezken, bazı durumlarda enfeksiyon fil hastalığına neden olabilir. Fil hastalığı, vücudun bir kısmının, genellikle bacaklar, kollar, göğüsler veya cinsel organların ciddi şekilde şiştiği bir hastalıktır. Çoğu vaka, Afrika ve Güneydoğu Asya'nın tropikal bölgelerinde görülür. Hastalık nadiren ölümcül olsa da ağrılı olabilir ve sıklıkla ekonomik ve sosyal statü kaybına neden olur.
Sivrisinek Kaynaklı Hastalık Önleme
Tüm dünyada sivrisinek kaynaklı hastalıklar için en etkili kontrol şekli sivrisinek ısırıklarının önlenmesidir. Sivrisinek ısırıklarını önleyebilirseniz, taşıyabilecekleri patojenler konusunda endişelenmenize gerek kalmaz! Yani sivrisinekler hastalık bulaştırırken, ısırılma olasılığını azaltabilirseniz, çok fazla dert çekmeyi önleyebilirsiniz.
Yanlış bilinen bir bilgi
AIDS
Birçok kişi AIDS hastalığının sivrisineklerle yayılabileceğini bilmektedir ama yapılan araştırmalarda, bu bilginin tamamen yanlış olduğunu göstermektedir.
MJ Bockarie ve R Paru nün 1996 yılında yayınlanan makaleleri aynen şu şekildedir.
Sivrisinekler AIDS bulaştırabilir mi?
AIDS ile ilgili bilgileri belirlemeye yönelik araştırmalar, Papua Yeni Gine de dahil olmak üzere birçok ülkede, okuma yazma bilen nüfusun büyük bir bölümünün hala yanlışlıkla sivrisineklerin AIDS virüsünü bir kişiden diğerine aktarabileceğine inandığını göstermiştir. Bu yazıda sivrisinekler gibi kan emici böceklerin virüsü bulaştırmasına izin verecek teorik mekanizmaları gözden geçirecek ve sivrisinekler tarafından HIV bulaşmasına karşı kanıtları tartışacağız. AIDS cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır ve eklembacaklılara bulaştığına dair hiçbir bilimsel kanıt yoktur.
PIP: Papua Yeni Gine de dahil olmak üzere birçok ülkede yapılan araştırmalar, okuma yazma bilen nüfusun büyük bir bölümünün sivrisineklerin AIDS virüsünü bir kişiden diğerine aktarabileceği yanılgısına hala inandığını gösteriyor. AIDS'in ilk fark edilmesinden bu yana, birçok kişi sivrisineklerin virüsün bulaşmasına karışma olasılığını bildirdi. 1988'de Zaire'de görüşülen 6625 erkek ve kadının neredeyse yarısı ve Zimbabve'de görüşülen 4189 öğretmen adayının yaklaşık yarısı AIDS'in sivrisinekler tarafından bulaştığına inanıyordu. Papua Yeni Gine'deki 4 farklı ildeki 14 okuldan 1500 lise öğrencisinin katıldığı yakın tarihli bir anket, bunların %34'ünün sivrisinekleri HIV taşıyıcısı olarak gördüğünü ortaya koydu. Sivrisinekler sarı humma, dang humması ve Japon ensefalitinin taşıyıcıları olmalarına rağmen, sivrisineklerin HIV bulaştırdığına dair bir kanıt yoktur. HIV ile yapılan araştırmalar, sivrisinekte virüsün yaklaşık 1-2 gün sonra, sivrisineğin kan öğününü sindirmesi için gereken süreden sonra kaybolduğunu açıkça göstermiştir. Virüs üremek ve tükürük bezlerini istila etmek için hayatta kalamadığı için, HIV'in biyolojik olarak bulaşması mümkün değildir. Mekanik bulaşma için, AIDS'siz bir bireyin, kontamine sivrisinek ağız parçalarından tek bir ünite HIV alması için, bir HIV taşıyıcısıyla beslenen 10 milyon sivrisinek tarafından ısırılması gerektiği hesaplanmıştır. Kısacası, HIV virüsünün eklembacaklılara bulaştığına dair hala bir kanıt yok. Virüs üremek ve tükürük bezlerini istila etmek için hayatta kalamadığı için, HIV'in biyolojik olarak bulaşması mümkün değildir. Mekanik bulaşma için, AIDS'siz bir bireyin, kontamine sivrisinek ağız parçalarından tek bir ünite HIV alması için, bir HIV taşıyıcısıyla beslenen 10 milyon sivrisinek tarafından ısırılması gerektiği hesaplanmıştır. Kısacası, HIV virüsünün eklembacaklılara bulaştığına dair hala bir kanıt yok. Virüs üremek ve tükürük bezlerini istila etmek için hayatta kalamadığı için, HIV'in biyolojik olarak bulaşması mümkün değildir. Mekanik bulaşma için, AIDS'siz bir bireyin, kontamine sivrisinek ağız parçalarından tek bir ünite HIV alması için, bir HIV taşıyıcısıyla beslenen 10 milyon sivrisinek tarafından ısırılması gerektiği hesaplanmıştır. Kısacası, HIV virüsünün eklembacaklılara bulaştığına dair hala bir kanıt yok.
Ahmet TAŞÇI
Soru ve önerileriniz için beni takip edin : https://www.instagram.com/ahmettasci1923/
Kaynak:Mr mister mosquito Control merkezi-https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
Fotoğraflar : Pixabay-Barcroft Medya