Çoğu insan polenin ilkbahar ve yaz aylarında her şeyi kaplayan yapışkan madde olduğunu düşünür. Polen, bitki türünün hayatta kalması için gerekli olan elementtir. Tohumların, meyvelerin ve sinir bozucu alerji semptomlarının oluşumundan da yine polenler sorumludur.
Poleni sarı renkle ilişkilendirsek de polen kırmızı, mor, beyaz ve kahverengi gibi birçok canlı renkte olabilir. Arılar gibi tozlaştırıcı böcekler kırmızıyı göremedikleri için bitkiler onları çekmek için sarı (veya bazen mavi) polen üretirler. Çoğu bitkide sarı polen bulunmasının nedeni budur, ancak bazı istisnalar da vardır. Örneğin kuşlar ve kelebekler kırmızı renklere ilgi duyarlar, dolayısıyla bazı bitkiler bu organizmaları çekmek için kırmızı polenler üretirler.
Polen bir alerjendir ve bazı alerjik reaksiyonların arkasındaki asıl suçludur. Belirli bir protein türünü taşıyan mikroskobik polen taneleri tipik olarak alerjik reaksiyonların nedenidir. İnsanlar için zararsız olmasına rağmen bazı insanlar bu tür polenlere karşı aşırı duyarlılık gösterebilir. B hücreleri adı verilen bağışıklık sistemi hücreleri polene tepki olarak antikor üretir. Antikorların bu aşırı üretimi, bazofiller ve mast hücreleri gibi diğer beyaz kan hücrelerinin aktivasyonuna yol açar . Bu hücreler, kan damarlarını genişleten ve burun tıkanıklığı ve göz çevresinde şişlik gibi alerji semptomlarına neden olan histamin üretir .
Çiçekli bitkiler çok fazla polen ürettiğinden , bu bitkilerin büyük olasılıkla alerjik reaksiyonlara neden olacağı görülmektedir. Bununla birlikte, çiçeklerin poleni rüzgar yoluyla değil de böcekler yoluyla aktardığı çoğu bitki nedeniyle, çiçekli bitkiler tipik olarak alerjik reaksiyonların nedeni değildir. Ancak yakup otu, meşe, karaağaç, akçaağaç ve çimen gibi poleni havaya salarak aktaran bitkiler, alerjik reaksiyonların tetiklenmesinden çoğunlukla sorumludur.
Bitkiler genellikle tozlaştırıcıları polen toplamaya teşvik etmek için hileler kullanır . Beyaz veya diğer açık renklere sahip çiçekler, karanlıkta güveler gibi gece böcekleri tarafından daha kolay görülür. Yere daha alçak olan bitkiler, karıncalar veya böcekler gibi uçamayan böcekleri çeker. Bazı bitkiler görmenin yanı sıra sinekleri çekmek için çürük bir koku üreterek böceklerin koku alma duyusunu da beslerler . Yine de diğer bitkilerde, türün erkeklerini cezbetmek için belirli böceklerin dişilerine benzeyen çiçekler bulunur. Erkek "sahte dişi" ile çiftleşmeye çalıştığında bitkinin tozlaşmasını sağlar.
Tozlaştırıcıları düşündüğümüzde genellikle arıları düşünürüz. Ancak kelebekler, karıncalar, böcekler ve sinekler gibi bazı böcekler ile sinek kuşları ve yarasalar gibi hayvanlar da polen taşır. En küçük doğal bitki tozlaştırıcılarından ikisi incir yaban arısı ve panurjin arısıdır. Dişi incir yaban arısı Blastophaga psenes'in uzunluğu yalnızca yaklaşık 6/100 inçtir. En büyük doğal tozlaştırıcılardan biri Madagaskar'daki siyah beyaz kırışıklı lemurdur. Çiçeklerden nektara ulaşmak için uzun burnunu kullanır ve bitkiden bitkiye giderken polenleri aktarır.
Polen, bir bitkinin gametofitini üreten erkek spermidir. Bir polen tanesi hem bitkisel hücreler olarak bilinen üremeyen hücreleri hem de üreme veya üretken hücreyi içerir. Çiçekli bitkilerde polen, çiçek erciklerinin anterinde üretilir. Kozalaklı ağaçlarda polen, polen konisinde üretilir.
Tozlaşmanın gerçekleşebilmesi için polen tanesinin aynı bitkinin veya aynı türden başka bir bitkinin dişi kısmında (karpel) filizlenmesi gerekir. Çiçekli bitkilerde karpelin stigma kısmı poleni toplar. Polen tanesindeki bitkisel hücreler, stigmadan karpelin uzun tarzı boyunca yumurtalığa doğru tünel açacak bir polen tüpü oluşturur. Üretken hücrenin bölünmesi, polen tüpünden ovüle doğru ilerleyen iki sperm hücresi üretir. Bu yolculuk genellikle iki gün kadar sürer, ancak bazı sperm hücrelerinin yumurtalığa ulaşması aylar sürebilir.
Hem erkek organları (erkek kısımlar) hem de karpelleri (dişi kısımları) olan çiçeklerde hem kendi kendine tozlaşma hem de çapraz tozlaşma meydana gelebilir. Kendi kendine tozlaşmada sperm hücreleri aynı bitkinin dişi kısmındaki yumurta hücresi ile birleşir. Çapraz tozlaşmada polen, bir bitkinin erkek kısmından genetik olarak benzer başka bir bitkinin dişi kısmına aktarılır. Bu, yeni bitki türlerinin gelişmesine yardımcı olur ve bitkilerin adaptasyonunu arttırır.
Bazı çiçekli bitkiler, aynı bitki tarafından üretilen poleni reddederek kendi kendine döllenmeyi önlemeye yardımcı olan moleküler kendini tanıma sistemlerine sahiptir. Polen "kendi" olarak tanımlandıktan sonra çimlenmesi engellenir. Bazı bitkilerde, eğer polen ve pistil (dişi üreme kısmı veya karpel) çok yakın akraba ise, S-RNaz adı verilen bir toksin polen tüpünü zehirler ve böylece akraba çiftleşmeyi önler.
Polen , binom sınıflandırma sisteminin mucidi Carolus Linnaeus tarafından 1760 kadar uzun bir süre önce kullanılan bir botanik terimdir . Polen terimi "çiçeklerin dölleme unsuru" anlamına geliyordu. Polen "ince, toz halinde, sarımsı taneler veya sporlar" olarak da adlandırılabiliyor.
Ahmet TAŞÇI
Kaynaklar:
- "Causes of Environmental Allergies." National Institutes of Allergy and Infectious Diseases. National Institutes of Health. Updated 22 April 2015. (http://www.niaid.nih.gov/topics/environmental-allergies/Pages/cause.aspx).
- "Disorders of the Immune System." National Institutes of Allergy and Infectious Diseases. National Institutes of Health. Updated 17 Jan. 2015. (http://www.niaid.nih.gov/topics/immunesystem/Pages/immuneDisorders.aspx).
- "Fig wasp". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2015. Web. 10 Jul. 2015 (http://www.britannica.com/animal/fig-wasp).
- "Pollen." Dictionary.com Unabridged. Random House, Inc. 10 Jul. 2015. (Dictionary.com http://dictionary.reference.com/browse/pollen).
- "New Clues in the Plant Mating Mystery."
- University
- of Missouri-Columbia. National Science Foundation. 15 Feb. 2006. (http://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=105840).
Fotoğraflar: Pixabay - NASA - wagwalking.com - https://www.bernsteinallergyresearch.com/