Ülkemiz genelinde mahalli yönetimlerce (Belediyeler) yürütülen geçmişten günümüze vektör kontrol çalışmalarında pek çok yöntemler, çeşitli haşere ilaçları ve alet- makinalar kullanılarak günümüze kadar süre gelmiştir. Günümüz şartları itibariyle bakıldığında ise hala pek çok yönetimin vektör kontrol çalışmaları günümüz dönemine uygun olmayan yöntemler kullandığını görebilmekteyiz. Bu da çağının gerisinden gelmek demektir. Vektör kontrolüne sezonluk bakış, yanlış alışkanlıklar ve toplumsal baskıdan kaynaklı talepler ve benzeri gibi konusundan uzak yaklaşımlarda görülebilmektedir. Artık iklimler dahi değişmiş durumda iken belediyeler neden bu savaşımda değişmezsin olumlu olarak.
Vektör ifadesi tıbbi anlamda bulaşıcı ve ölümcül gibi hastalıkları taşıyan ara konaklara vektör nedir? Bunun yanında popülasyon ve istila gibi durumlara da neden olmaktadır. Taşıdığı hastalıklardan bazıları; Sarı humma, Dang humması, Zika, Batı nil ateşi, Sıtma, Japon ensefaliti ve Chikungunya sadece bir kaçıdır. Bunlar toplumsal hayat içerisinde ürümekte ve gelişim gösteren biyolojik canlılardır. Sayacak olursam ana vektörleri uçkunlar olarak sivrisinek, Musca domestica ev sineği (karasinek), kum sineği (tatarcık, yakarca,) krinomit (dere sineği, titrek sineği), similium yürüyenler olarak ise pire, kene, hamam böceği ve kemirgenler (Mus Musculus, Rattus nattus ve Rattus norvegicus) canlılardır.
Belediyelerin vektör kontrolünde bilimsel tabanlı olarak uluslararası da kabul görmüş yöntemler olan kültürel, fiziksel, biyolojik ve kimyasal bunları entegre (bütüncül) vektör kontrol çatısı altında bir araya getirir ve uygulanır.
İşte bu nokta da devreye giren bir başka yöntem
Dijital (Sayısallaştırma) Savaşım: sahada ki verilerin sayısallaşma, haritalama ve yönetme kabiliyeti içerisinde etkin, verimli ve doğru zemine oturtulması ve bilgisayar ortamlarında özel tasarlanmış ve bilgisayara işlenmiş özel matematik modellemeleriyle il düzeyinden ta ki kırsal düzeye kadar gösterebilecek yani sahayı monitoring yani izlemek sahadan alınan verilerin bilgisayara işlenmesi bilgisayarın ise bu verileri işleyerek çeşitli data sonuçları çıkarması ve bu sonuçların yorumlanarak il düzeyinde stratejik planlamalar ve programlama yapılması imkanı sağlar.
Saha da yapılan uygulamalarda ise değişimler yapılması, geçmişi ve gelecek yılların proaktif olarak ön tahminlerinin yapılabilme kolaylığı yine sahada ki vektör kontrol uygulamalarında ise 1 ay, 3 ay, 6 ay ve 1 yıllık olarak dahi program içinde sahada olabilecek değişimleri ön görebilmek. Entegre sivrisinek kontrolünde Bunlardan bazı içerik kısımları altta yer almaktadır.
▼Merkezi ve kırsal alanların bölgesel ve mevsimsel değişimleri takip edilmesi sivrisinek larva ve erginlerinin takibi aylık ve yıllık göstergeleri popülasyonun ön görülebilmesi
▼Popülasyon artışının tahmini
▼Yığılım dönemleri
▼Popülasyon düşüşü zamansal olarak tahmini
▼Sivrisinek yumurtalarının data sonuçlarıyla çıkacak zamansal dönemi, yer tayini vb.
▼Faal aşama göstergeleri
▼Stabil zamanı
Yıl boyunca sahanının gerek internet bazlı telefon gibi cihazlar kullanılması yine pilot bölgelerin sivrisinek larva ve erginlerinin ölçümlenmesi süreklilik içerisine 15 günlük periyotlarla ışıklı sivrisinek tuzakları, ovitraplar gibi aletlerle yapılabilir.
Böylelikle sayısal, grafiksel ve dokümantasyon gibi çoklu datalar sunması
Doğru zamanda doğru yerde doğru aralıkla doğru dozlarda ürün kullanımı sağlaması
Gereksiz ilaç atımlarının önüne geçilmesi sorunlu bölgelere ağırlık sağlanması kolaylığıdır.
İlin merkez ve kırsal mahallerinde yıl boyu takibiyle etkisiz ilaçlama yetersiz mücadele görüldüğünde doz tayini yapılması, o bölgede daha etkin kültürel, Fizikomekanik mücadeleye ağırlık verilmesi, programda değişiklik yada entegre yeni metotlar içermesi.
Teknik raporlamalar ve stratejik dengeli adımlar içermesi ilaç etkinlik testi, direnç test düzeyleri ve farklı metotlar gibi. Buralarda üniversiteler ile iş birlikleri yapılması dış paydaş olarak yapılan işlerin bilimsel ve teknik bilgilerin odağında işletilmesi gerekliliğidir.
Belediyelerin yapacağı bu işlemler sonucu topluma, çevreye ve hedef dışı canlıları gözeterek uygulamalar yapmasının sağlanması, çevrenin kimyasallarla kirletilme yükünün aşağı çekilmesi daha ziyade lokal bölgelere ilaç atımının sağlanması gibi hususları içerir. Halka ve paydaşlara somut ve görülebilir veriler sunması bir diğer yanı ise yüksek lisans ve doktora yapanlar içinde veri bankası imkânı sağlaması gerçekliğidir.
Hazırlayan
Gökhan POLAT
Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Uzmanı
Çevre ve Halk Sağlığı Danışmanı
Kaynakça
Fotoğraf: Pixabay