Hipoksi, düşük oksijen anlamına gelir ve öncelikle haliçler ve kıyı suları için bir sorundur. Hipoksik suların çözünmüş oksijen konsantrasyonları 2-3 mg / L'den azdır. Hipoksiye, başta nitrojen ve fosfor olmak üzere fazla besinler ve tuzlu su veya sıcaklık değişimlerinden kaynaklanan su kütlesi katmanlaşması (katmanlaşma) dahil olmak üzere çeşitli faktörler neden olabilir. Bu fazla besinler alglerin aşırı büyümesini teşvik edebilir ve ötrofikasyona yol açabilir. Ölü algler ayrışırken, işlem sırasında oksijen tüketilir ve bu da sudaki düşük oksijen seviyelerine neden olur.
Besinler, aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok kaynaktan gelebilir:
Ötrofikasyon Diyagramı
- Tarım alanları ve seralardan sızan gübre atıkları gübreler
- Besinlerle dolu toprağın erozyonu
- Kanalizasyon arıtma tesislerinden deşarjlar
- Atmosferik nitrojen birikimi
Hipoksik bölgeleri azaltmak neden önemlidir?
Hipoksinin doğrudan etkileri, değerli balıkçılığı tüketen ve ekosistemleri bozan balık ölümlerini içerir. Göçebe balıklar (ör. Yetişkin balıklar) tipik olarak daha fazla oksijen içeren sulara geçerek hipoksik bir olayda hayatta kalabilirler. Midye veya yengeç gibi daha az hareketli veya hareketsiz hayvanlar, daha fazla oksijen içeren sulara gidemez ve genellikle hipoksik olaylar sırasında ölür. Sonuçta hipoksi, hipoksi bölgelerindeki yaşam miktarında ciddi bir azalmaya neden olur. Hipoksi aynı zamanda genç balıkların veya kabuklu deniz hayvanlarının yetişkin olmak için gerekli yiyecek ve yaşam alanını bulma yeteneklerini de etkiler. Sonuç olarak, balık ve kabuklu deniz ürünleri stokları azalabilir veya daha az istikrarlı hale gelebilir çünkü daha geç genç yetişkinliğe ulaşır. Hipoksi, balıkçılık için balığa dayanan türleri de etkileyebilir. Bu tür türler, hayatta kalmak için gerekli besini bulmak için bir alanı terk etmek zorunda kalırlar.
Hipoksi, okyanusun derin havzaları gibi dünyadaki birçok su ortamında doğal olarak oluşur. Tarih boyunca hipoksik sular oluşmuştur, ancak insan kaynaklı (yani insan ) kaynaklar ve besin girdileri arttıkça sığ kıyı ve nehir ağzı sularında daha sık meydana gelmektedir. Dünyada 400'den fazla hipoksik bölge olduğunu ortaya koymuştur, bu sayıya küçük çapta olan dere ve akarsular dahil değildir.( Diaz ve Rosenberg, 2008).
Balık ölümleri
Bir çok kişi toplu balık ölümlerinin bir zehir yada kimyasal salınımından kaynaklandığını düşür fakat işin gerçeği her zaman bu faktörler değildir. Hipoksi sadece balık ölümleri ile karşımıza çıkabilir ancak ilerleyen yıllarda ki türlerin geleceği açısından da tehlikeli sonuçlar doğurmaktadır. Gelecek nesiller için morfolojik gelişim bozukluklarından sperm ve yumurta sayılarının düşmelerine kadar bir çok sebeple karşımıza çıkacaktır. Son zamanlarda ülkemizin hemen hemen bir çok bölgesinden toplu balık ölümleri ile alakalı olarak haberler gelmekte , bu yazımızda öğrendiğiniz bilgileri işleyerek bir sonuç çıkarmanız mümkün dür. Hipoksinin genel de karşımıza çıktığı zamanlar sıcak yada aşırı güneşli zamanlardır.
Güneş su içerisinde yaşayan bir çok plankton türünü yakından etkiler. Özellikle fitoplanktonlar (bitkisel) çoğalma ve enerji elde etmeleri için güneşe ihtiyaç duyarlar. Fitoplanktonlar, plankton topluluğunun ototrof bileşenleri ve okyanus, deniz ile tatlı su ekosistemlerinin anahtar faktörlerinden biridir. Fitoplanktonlar bitkiler gibi içlerinde klorofil barındırırlar biz buna suda yaşayan en küçük bitkisel canlı da diyebiliriz ve bu sebeple fotosentez yaparlar.
Zooplankton, hayvansal canlılardır . Fitoplankton gibi zor planktonlarda suların hareketlerine bağlı olarak yaşamaktadırlar. Bu iki canlı grubu denizler ve su kaynaklarında yaşayan bir çok canlının temel besin kaynağıdır. Kulağa çok hoş gelen bilgiler bunlar doğru ama birde bu işin kötü bir tarafı var, bu kötü taraf ise yukarıda yazdığımız faktörlerle birleşince karşımıza plankton patlaması dediğimiz olan çıkmakta.
Red tide yani plankton patlaması. Bu oluşumu genelde yaz aylarının en sıcak ve bölgesel olarak sonlarında görmek mümkündür. Kırmızı gelgit olarak da adlandırılırlar. Bu organizmalar tarafından suya salınan zehirli maddeler balıklar ve diğer deniz canlıları için ölümcül sebepler doğurabilir. Bu olay hipoksiden farklıdır. Şimdi bunları böyle kısa kısa yazdık fakat sonuç ne ?
Sonuç genel olarak suyun kapasitesinden çok bu canlıları içermesi bazı yapısal bozukluklara sebep olmakta ve bu bozukluklar canlıların yaşam standartlarını etkilemekte. Sıralama yaparsak şöyle düşünün, bu canlılar önce su da mevcut oksijenin azalmasına sebep olur bu da bir çok canlının ölmesine ve ölü canlıların daha fazla zehirli maddeler oluşmasına sebep olur. Burda aslında bir reaksiyonun tetiklenmesini görüyoruz ve bu tetiklenme suyun hayat verilliliğini artık yok etmeye başlayarak toplu balık ölümlerinin yaşanmasına sebep olur. Toplu balık ölümlerinin önüne geçilmesinin yolları konusunda yapmamız gerekenleri şöyle açıklayabiliriz.
- Sularımıza kontrolsüz atıklar bırakmamak
- Arıtma tesislerinin kurulması
- Baraj sonu akarsularının yaz aylarında debilerinin arttırılması( durgun olan su akışını hızlandırarak birikim ve çoğalmanın engellenmesi)
- Tarım arazilerinde kullanılan ilaçların ve besinlerin sınırlandırılması
- Kirliliğin durdurulması
Ahmet TAŞÇI
Fotoğraflar:caes.ucdavis.edu-wikipedia-caseagrant.ucsd.edu-phsy.org-pixnio