Tüm canlıların gereksinimlerinden biri üremedir. Nesillerini sürdürmek ve genetik özellikleri bir nesilden diğerine aktarmak için türlerin çoğalması gerekir. Üreme gerçekleşmeyen bir türün neslinin tükenmesi mutlaktır.
Üreme iki ana yolla gerçekleşebilir: Sadece bir ebeveyn gerektiren eşeysiz üreme ve mayoz süreci ile bir erkek ve bir dişiden gametlere veya cinsiyet hücrelerine ihtiyaç duyan eşeyli üreme. Her ikisinin de avantajları ve dezavantajları vardır ancak evrim açısından eşeyli üreme daha iyi bir yoldur.
Eşeyli üreme, genetiğin iki ebeveynden bir araya gelmesi ile olur. Doğal seçilim, hangi adaptasyonların uygun olduğuna karar verir ve bu genler bir sonraki nesle aktarılır. Eşeyli üreme, bir popülasyondaki çeşitliliği artırır ve o çevre için hangisinin en uygun olduğuna karar verirken doğal seçilimden daha çok seçim sağlar.
Canlılarda dört tip üreme vardır (Türün tercih edilen üreme yolu genellikle popülasyonun çevresi tarafından belirlenir):
Otogami
Otogamiye girebilen bir birey, kendini dölleyebilir. Hermafroditler olarak bilinen bu bireyler, hem erkek hem de dişi gamet yapmak için gerekli olan -tam olarak işleyen- erkek ve dişi üreme sistemine sahip demektir. Çoğalmak için bir partnere ihtiyaçları yoktur ancak bazıları fırsat ortaya çıkarsa bir partnerle çoğalabilir.
Otogamide her iki gamet de aynı bireyden geldiğinden diğer cinsel üreme türlerinde genetiğin karıştırılması gerçekleşmez. Genlerin hepsi aynı bireyden gelir, bu nedenle yavrular o bireyin özelliklerini gösterir. Bununla birlikte, klon olarak kabul edilmezler çünkü iki gametin kombinasyonu, yavruya ebeveyninkinden biraz farklı bir genetik yapı verir.
Otogamiye uğrayabilen organizmalar arasında çoğu bitki ve solucan türleri bulunur
Not: Dünyada bazı canlılar çiftleşme sonrası fazlalık spermleri depolar ve daha sonra bu spermleri ile kendilerini dölleyebilirler (karıncalar).
Melezleme-Çapraz Döllenme
Allogamide, dişi gamet bir bireyden gelir ve erkek gamet başka bir bireyden gelir. Gametler, döllenme sırasında zigotu oluşturmak için bir araya gelir. Ovum ve sperm haploid hücrelerdir, yani her biri bir vücut hücresinde bulunan ve diploid hücre adı verilen kromozom sayısının yarısına sahiptir. Zigot diploiddir çünkü iki haploidin bir birleşimidir. Zigot daha sonra mitoza uğrayabilir ve sonunda bir birey oluşturabilir.
Allogami, anne ve babadan gelen genetiğin gerçek bir karışımıdır. Anne ve babanın her biri kromozomların yalnızca yarısını verdiğinden, yavrular her iki ebeveynden ve hatta kardeşlerinden genetik olarak benzersizdir. Gametlerin allogami yoluyla bu birleşmesi, doğal seçilimin üzerinde çalışması için farklı uyarlamalar sağlar. Zamanla türler buna bağlı olarak gelişecektir.
İç Döllenme
İç döllenme, erkek gamet ve dişi gamet yumurta hâlâ dişinin içindeyken döllenmeye girmek üzere birleştiğinde meydana gelir. Bu genellikle bir erkek ve dişi arasında bir tür cinsel ilişki olmasını gerektirir. Sperm dişi üreme sistemine yerleşir ve zigot dişinin içinde gelişmeye başlar.
Bundan sonra ne olacağı türe bağlıdır. Kuşlar ve bazı kertenkeleler gibi kimi türler yumurtayı bırakır ve yumurtadan çıkana kadar kuluçka hâlinde tutar. Memeliler gibi köpek balığı vb. canlılar döllenmiş yumurtayı canlı doğum için uygun olana kadar vücutlarında taşır.
Dış Döllenme
Adından da anlaşılacağı gibi dış döllenme, erkek ve dişi gametlerin vücut dışında döllenmesiyle gerçekleşir. Suda yaşayan türlerin çoğu ve birçok bitki türü dış döllenme yoluyla döllenir. Dişi genellikle suya çok sayıda yumurta bırakır ve bir erkek onları döllemek için yumurtaların üstüne sperm püskürtür. Genellikle ebeveynler döllenmiş yumurtaları kuluçkaya yatırmazlar veya onlara göz kulak olmazlar, bu yüzden yeni zigotlar kendi başlarının çaresine bakmak zorundadılar.
Dış döllenme genellikle sadece suda ve bitkiler arasında görülür, çünkü döllenmiş yumurtaların kurumamaları için nemli tutulması gerekir, bu da onlara hayatta kalma şansı verir.
Yazı-Derleme: Ahmet TAŞÇI
Fotoğraflar: pixabay-Westend61-wikipedia